Арыгы абылаҥа – санаа-оноо содула.

Среда, 14 Марта 2012 01:31
Оцените материал
(1 Голосовать)

i_1_copy_copyХас биирдии киһи олоҕун устатын тухары «куһаҕан дьай» диэни син истибит, сорохтор боруобалаан көрбүт буолуохтаахтар.

«Арыгы диэн тугуй?» – диэн боппуруоска улаханнык толкуйдуу да барбакка үксүлэрэ: «Дьаат!» дииллэр. Биир убаастыыр киһим: «Арыгыны туохтан, хайдах оҥороллорун көрбүтүм, наһаа дьикти эбит…» – диэн кэпсээбитин сэҥээрэ истибитим. Уһуннук-киэҥник тэниппэккэ эттэххэ маннык: соҕуруу дойдуга дьон хас да ыйы быһа көрөн-харайан үүннэрбит араас фрукталарыттан хомуллан оҥоһуллар утахтар хайаан «дьаат» буолаллар? Былыр-былыргаттан араас уруулар, бырааһынньыктар мааны остуолларыгар  күндүлээн тоҕо «дьааты» туруораллара эбитэ буолла?

Олоххо көстөр туох барыта хас да өрүттээх буоллаҕына, маҥнай наар куһаҕан, буортулаах өттүн көрөн  сонун гынан кэпсэнэр. Телевизоры көрдөххө – ханна эрэ оһол, сааххал…, радиону холбоотоххо  – ким эрэ суох буолбут…, оҕолор икки ардыларыгар кэпсэтии – ким эрэ кимниин эрэ охсуспут…, ыалга киирдэххэ – ким эрэ арыгылаан тахсар, кимнээх эрэ арахсан эрэллэр… диэн буолар.

Куһаҕанын, буортулааҕын була сатаатахха бу орто дойдуга туох да туһалаах, оруннаах суоҕун кэриэтэ. «Массыына – айылҕаҕа буортулаах», «Оҕо –   ороскуоттаах (аһа-таҥаһа, үчүгэй киһи буола улаатыа эрэ?)», «Эрдэнэн да диэн, син биир иһээччи буолуо, соҕотох сылдьыбыт ордук курдук», «Аһылык барыта билиҥҥи үйэҕэ иҥэмтэтэ суох, калорийдара тутуһуллубат», «Эмтэнэн да диэн, быраастар тугу да билбэттэр, дьон бөҕөтө өлөр…», «Олохпут ыарахана сүрдээх, кризис буруйдаах», «Президеммыт  куһаҕан, норуоту баттыыр», «Тугу барытын харчы эрэ быһаарар…». Маннык ис хоһоонноох санаалар, быһаарыылар, кэпсэтиилэр үгүстэр.

Тоҕо арыгыны батыһа сылдьан иһэллэр? Кимиттэн тутулуга суох арыгыга тоҕо ыллараллар? Уопсайынан, киһи  тоҕо арыгы иһэр? Урут үксэ эр дьон ордук сатаан кыатаммакка иһэр этэ. Билигин ыал ыалынан иһэр, эдэр ыччат да хаалсыбат. Олох ыараханыгар күтүрүүллэр.

Дьиҥинэн «чэпчээри»,

Кылгас түгэҥҥэ кыһалҕаттан биитэр

Куттаммыттарыттан куотунаары,

Санааттан салҕаннар эбэтэр

Сатаабаттарыттан саһа түһээри,

Кыайбатахтарыгар кыйахананнар,

Кэлэйбиттэриттэн кэмсинэннэр,

Сыыһаларыттан салланнар,

Алҕастарыттан абараннар

Сатаан санааларын, баҕаларын,

Тылларын-өстөрүн

Туһааннаахтарга тириэрдибэккэ,

Этиммэккэ-тыыммакка хаатыйаланнаннар,

Тууйулланнар булар доҕордоро-атастара

Аһыы амтаннаах, бүөлээх бытыылка убаҕаһа  – АРЫГЫ буолар.

Аттынааҕылары ахсарбакка,

Ойохторун ордорбокко,

Эркиннэригэр эрэммэккэ,

Оҕолорун орооһуннараннар,

Холоонноохторун хомотоннор,

Үөлээннээхтэригэр өһүрэннэр,

Саастыылаахтарын салыннараннар,

Ыччатарын ымсыырданнар,

Төрдүлэрин төлкөлөөбүттэри түҥнэри хайыһыннараннар, кыттыһар да, булсар да буолар эбиттэр кимниин – арыгылыын. Дьэ дьиибэ диэтэҕиҥ.

Хас биирдии киһи майгытын хаачыстыбата куһаҕана үчүгэйэ тэбис тэҥ. Бары биир сиртэн тэҥ оҥоһуулаах айдарыллан кэлбиппит. Бириэмэтигэр ону өйдөөннөр бэйэлэрин сыыһаларын көннөрөргө, майгыларын уларытарга үлэлэнэр дьоннор  киэҥ көҕүстэнэллэр. Сорох, атыттартан туох атыннаах буолан, кыайан аһы ас курдук аһаабакка бытыыкка түгэҕин көрүөхтээҕий? Иҥсэтин кыатаммата, нуорматын билиммэтэ атынынан ааҥныахтааҕый?

Аймахтарын аймыахтааҕый,

Оҕолоругар ордоотуохтааҕый,

Дьиэлээхтэрин дьиксиннэриэхтээҕий?

Кыһарыйар кыра «кыһалҕалары» киэр кыыраталыах оннугар кэчигирэтэн, кэккэлэтэн, көөчүктэнэн, көрүлээн, «кыах» эбинээри, «абыранар» абылаҥы арбаан, «аатыраары» арыгыны астынан ханна тиийиэн сөбүй? Арыгылыын алтыспыт, аргыстаспыт, ыалласпыт кыратык да «чу» гынан олорон, ким да көрбөтүгэр-истибэтигэр, саатар биирдэ бэйэтин убаастанан, билинэн, ыйытынан биричиинэтин көрдөнөрө буоллар…

Хас эмит сыллар усталарыгар киһи барахсан кими, тугу кириитикэлээбэтэҕэ, буортулаабатаҕа, алдьаппатаҕа буолуой? Бу барыта санаа содула. Ханнык да дьайыы иннинэ санаа үөскүүр. Санааҕа олоҕуран, хамсааһын оҥоһуллар. Киһи олоҕун бэйэтин санаата эрэ оҥкуллуур, оҥорор.

Санаалар аһаҕастар,

Албыннар ардыгар,

Санаалар тоҥуйдар,

Тутахтар туоккатыгар,

Санаалар симиктэр,

Сэмэйдэр сороҕор,

Санаалар бытааннар,

Быстахтар бириэмэтигэр,

Санаалар модуннар,

Моһуоктар миэстэтигэр,

Санаалар үтүмэннэр,

Үтүөлэр үксүгэр,

Санаалар сүрдээхтэр,

Сүдүлэр суолтатыгар.

Олоҕу арыгыга атастаһыах кэриэтэ, КИҺИ барахсан, баҕа санааҕын сатаан дьоҥҥо тириэрдэ үөрэнэргэр баҕарабын.

Хомпорууна,

"Кистэлэҥ күүс".

Добавить комментарий

Защитный код
Обновить

Aartyk.ru