Музыкаҕа улаханнык быһаарсыбат киһи буоларым быһыытынан, истибиппин  «сөбүлээтим» уонна «сөбүлээбэтим» эрэ диэн таһымынан быһаарсыахпын сөп. Ырыаһыт биир ырыатын баҕар сириэм,  иккиһин хал буолбакка истиэм. Онуоха дьүөрэ «тыыннаах музыка» буолла да,  эт куолаһынан ыллаабыттарын эрэ суотугар барыларын хайгыыр кыаҕым эмиэ суох. Син дирбийэн-дарбыйан, улуйан-энэлийэн ааһыахтара. Арай, «Чолбону» тыыннаахтыы истибит киһи, хаһан эмэ, биирдэ эмэ сириэ диэн букатын өйбөр оҕустарбаппын. Сааһыттан, омугуттан тутулуга суох «чолбоннору» истибит киһи,  чөл өйүнэн кыайан сатаан  өйдөммөт  дьикти туругар түһэр.

Ол кистэлэҥин «Чолбон» бөлөх солиһа, музыкана Григорий Ильин аһыа дуу?

- Барыта суоттанан-учуоттанан айыллар. Тыл, тыас, тэтим, доҕуһуол, аттарыы, аранжировка – барыта кэлимсэтик дьүөрэлэһиэхтээх – гармония баар буолуохтаах. Матырыйаал – оҥоһук, ханан да дьиэгэ, самааһына-сэмсэтэ суох, БҮТҮН буолуохтаах. Оччоҕо истээччигэ дьайар күүһэ улаатар. К.Циолковскай эппитэ дуо: «Математика гуманитарнай эйгэҕэ киириэ», -- диэн?

- Оччотугар, «бу ырыа киһини өрүкүнэтиэхтээх», «бу ырыа санаарҕатыахтаах» диэн эрдэттэн «суоттуугут»?

- Суоттуубут. Холобур, сир квадраттарга үллэһиллэн турар буолбат дуо, ол курдук ырыа тылын, тыаһын-ууһун «квадраттарга» үллэрэн, ону сааһылаан биир хартыына тутан таһаарабыт. Биллэн турар, ол улахан үлэттэн тахсар. Онон итиннэ этэргэ дылы «холодный расчет» баар.

- Кэнсиэр кэмигэр ол «холоднай расчеккут» түмүгэр сорох дьон букатын «бырахтаран» хаалаллар дии!

- …(Мүчүк гынар) Ким хайдах ылынарынан. Өйүгэр ойуулаан көрөр дьоҕура төһө кыахтааҕыттан  тутулуктаах.

- Эһиги сорох ырыаларгыт киһи сүрүн баттыыллар. «Баҕа санаа, туолбат ыра, арах! Мэник санаа, көтөр туман ынтах!» Эн  тылларыҥ ээ. Эбэтэр «Мин бүгүн, арааһа, өйдөөхпүн, тоҕотун бэйэм да билбэппин…» наһаа ыарахан дии…

- Киһититтэн тутулуктаах. Санаата сарбылла, барар сирэ баҕана үүтэ буола сылдьар киһи, ынараа-бэтэрээ синньигэс биитигэр аҥаар атаҕынан нэһиилэ үктэнэн турар буоллаҕына, кырдьык, ыһыктынан кэбиһиэн, тэмтэрийэн барыан эмиэ сөп. Иккис өттүнэн, хата төттөрү чирэстэһэн, санаата көнөн, сүһүөҕэ уйуктанан сөргүйэн туруон эмиэ сөп. Киһи араас буоллаҕа...

- Анал европейскай музыкальнай үөрэҕэ суох тыа уолаттара, аан дойдуну соһутар музыкант буолан тахсыбыттара олус сөҕүмэр!

- Кэмэ оннук этэ. Баҕалаах сир хаһан да кураанах буолбат. Ол оннук миэстэҕэ, ол оннук кэмҥэ тахсан хааллахпыт. Анал музыкальнай үөрэхпит суох. Ол гынан баран, ханна баҕарар, хаһан баҕарар, туохха баҕарар көҕүлүүр киһи баар буолар. Дьон ким эрэ тула мустар. Оннук киһинэн убайым Сааска буолар.  Сааска – айылҕаттан талааннаах музыкант.

- Төрөппүттэргит музыкаҕа сыһыаннаах этилэр дуу?

- Суох-суох (баһын быһа илгистэр), туохтара да суох. Ийэм, аҕам иккиэн учууталлаабыттара… Хамсааһыны КИҺИ оҥорор. Айылҕа бэйэтэ дөрүн-дөрүн талааннаах киһини биэрэр. Дьон кини тула мустан улахан хамсааһын тахсар. Холобур, урукку кэмҥэ тустуу тоҕо наһаа балысханнык сайда сылдьыбытай? Тоҕо диэтэххэ,  Павел Пинигин, Роман Дмитриев, Александр Иванов курдук айылҕаттан талааннаах дьон төрөөбүттэрэ. Кинилэр кэлэннэр  саха тустуутун аатырдыбыттара.

- «Чолбон» оонньуур музыкатын хайысхата ханныгый?

- Арт-рок, авангарднай музыкаҕа киирсэр дии саныыбын. Хара маҥнайгыттан  сахалыы тыыннаах музыканы оонньуурга дьулуспуппут. Ол тыаһын көрдөөбүппүт.

- Сибиир, онтон Сойуус үрдүнэн аатырбыккыт кистэлэҥэ итиннэ сытар?

- Барыта күүппэтэх өттүбүтүттэн эмискэ, соһуччу буолбута. Барнаулга гастроллуу сырыттахпытына, «Артемий Троицкай аванграднай рок-музыканы оонньооччулар ортолоругар хит-парад оҥорбут, онно «Чолбону» бастаппыт» диэн сурах кэлбитэ. Троицкай 1 ханаалга «Программа А» диэн биэриилээх этэ. Дьэ, онтон саҕаламмыта барыта. Биһиги туспутунан информация күүскэ тарҕаммыта. Киэҥник иһитиннэрэр-сырдатар средство күүһэ диэн сүрдээх эбит этэ. Аатырар-сураҕырар санаабыт букатын суоҕа. Баары-баарынан, көннөрү сырыттахпыт дии.

- Дьэ, кырдьык сир-сибиир бөҕөтүн ньиргиппиккит. Бэл, Хельсинки куоракка «Чолбон» дискэтэ атыыланар дииллэр эбээт. Онтон эһиэхэ бырыһыан эҥин киирэр дуу?

- Биһиги  музыкабытынан харчы өлөрөр, байар-тайар, эргинэр сыалбыт букатын суоҕа. Биһиги санаабытын сахалыы эппиппит...

- …Бырыһыан ылаҕыт?

- Суох. Омук дойдутугар дискэбит атыыланарын туһунан сурах сымыйа ини...  Уонна биһиги бэйэбит устуудьуйабытыгар, бэйэбит үппүтүгэр уһултарбыппыт эбитэ буоллар бырыһыан, быраап туруорсуо этибит.

- Хас альбомнааххытый?

- Олох альбом диэн ааттаатахха,         1-йгы альбоммутун 1986 сыллаахха уһулбуппут. Намолий ырыаларынан 1,5 чаастаах кэнсиэрэ этэ.  Бабиннай магнитофоҥҥа  Мирнэйгэ сылдьан икки альбому уһултарбыппыт. Икки  альбому Николина Гораҕа (Москва) уһултарбыппыт… онтон пластинка тахсыбыта. Онтон Сэмэн Архыыпаптыын (продюсер – аапт.) оҥорбуппут…   Уопсайа 7 альбом диэн аахтым.

- Оттон ырыаҕытын «бачча» диэн аахпыккыт дуу?

- Суох. Балайда буоллаҕа ини.

- Ахсынньы 21 күнүгэр Саха театрын Олонхотун саалатыгар «чолбоннор» кэнсиэртээн эрэҕит. Ханнык ырыалары ыллыаххытый?

- Урукку ырыаларбытын, саамай табыллыбыт дии санаабыппытын тыаһатыахпыт.

- Борис Павлов «Чолбон» туһунан номох» диэн кинигэни бэлэмнээн таһаарда.

- Кэнсиэркэ кинигэ сүрэхтэниитэ буолуоҕа.

-«Чолбон» бөлөх уруккутун курдук аар-саарга аатырбытын хатылыа дуо?

- «Чолбон» диэн бөлөх билигин суох. Дөрүн-дөрүн мустан оонньоон эрэ ааһабыт. Аатырыыны суруналыыстар оҥороллор. Ханнык баҕарар киһини сүүс сурунаал, телеханаал биирдэ көрдөрдөҕүнэ аатыра түстэҕиҥ ол.

Билигин бары ыал дьоммут. Үлэлиэххэ-хамсыахха, күннээҕи кыһалҕаны быһаарыахха наада. Ыллаан айаххын ииттибэккин.

- Оччоҕо дьиэ кэргэн уонна айар үлэ кыайан дьүөрэлэспэт?

- Дьиҥнээх талааннаах, айылҕаттан бэрдэриилээх киһи дьүөрэлиир. Холобур, Саасканы ылан көрүөҕүҥ. Оттон баара суох киһи, иккиттэн биирин талыан наада. Баара суох киһи кыайан иккиэннэрин дьүөрэлии тутан дьарыктанар кыаҕа суох. Бүтүннүү бииригэр умса түһэн хаалар.

- «Күннээҕи кыһалҕаны толунаары» билигин ханна  үлэлиигиний?

- «Айылгы» Оҕо эстетическэй киинигэр оҕолору музыкаҕа дьарыктыы сылдьыбытым. Онтон уурайдым.

- Уонна?

- Уонна охрана куурсугар үөрэнэ сылдьабын.

- «Хотой» диэн ырыаҕыт кимиэхэ эмэ чопчу анаммыта дуу?

- Анаммыта буолан баран, ол бэйэ икки ардыгар хааллын.

- «Ырыа, хоһоон айарбар суоттуубун» диэтиҥ. Куруук?

- Эмискэ, түүн утуйаары сытан өйбөр субуруччу биирдэ эрэ ырыа киирбитэ – «Санаа кулута». Уонна бүттэ. Уоннааҕыларын сырабын, көлөһүммүн тоҕон суруйбутум.

- Билигин «маннык тиэмэни таарыйыахтаахпын, онтон оннук барыахтаах» диэн?

- Оннук. Көрө сылдьаҕын. Билигин маны этиэххэ наада. Маннык этиэххэ наада диэн.

- Ханнык үнүстүрүөмэннэргэ оонньуугун?

- Гитараҕа, барабааҥҥа… хомуска (күлэр).

-  Хаһан эрэ, Артемий Троицкай «рок арҕааттан кэлэн баран илин барда, баҕар Сибииртэн төннөн кэлиэ» диэн эппиттээх.

- Барбыт төннүбэт буоллаҕа. Салгыы бара турар. Рок музыканы сэҥээрээччилэр олус элбэхтэр. Ыччаттар истэллэр, оонньууллар. Талааннаах оҕолор олус элбэхтэр. Былырыын «Табыкка» кыттыбыт оҕолор бары  үрдүк таһымнаах этилэр! Ыллыҥ да улахан фестивалларга, ханна баҕарар киһи кыбыстыбакка кытыннарыахха сөбө. Былырыын «Табыкка» «Үс кут» (урукку ааттара «Top of the Sunshine») бөлөҕүн анаан  дьарыктаабытым. Быйыл икки бөлөҕү бэлэмнээбитим да,   тэрээһинэ эрдэ-сылла биллэриллибэккэ баттаспатахпыт.

- Барбыт төннүбэт диигин?

- Сир шара тохтообокко иннин диэки эргийэ, бара турар дии.  Ынырыктаахай эниэргийэ буоллаҕа, ол ону тохтотор, төннөрөр күүс суох. Олох -- иннигэр  барар.

- Мистикаҕа төһө охтуулааххын?

- Баар этэ. Билигин суох. Албын-көлдьүн элбэҕэ бэрт.

- Дьон уулуссаҕа төһө билэрий? Баттаххын кырыттаран кэбиспиккин эбит.

- (Төбөтүн таҥнары имэринэр) Баттах диэн баттах буоллаҕа. Баарбынан сылдьабын… Дьон билээччи.

- Мэһэйдээбэт дуо?

- Дьон билэрэ үчүгэй буоллаҕа дии, туох да куһаҕаннаах буолуой.

- «Күндүлүү», хадаҕалыы сатаабаттар дуо?

- Арааһынай. Ол гынан баран «рок» буолла да иһэр-аһыыр, тардар-укуолланар диэн өйдөбүлтэн дьон билигин таҕыста. Ыччат ыраас.

- Махтал, Киргиэлэй, бириэмэҕин быһа тардан анаабыккар! Кэнсиэркитин олус күүтэбит!  

 ***

«Чолбон» туһунан номох» кинигэттэн быһа тардыылар:

Артемий Троицкай. Книга «Рок-музыка в СССР»:

«Музыка «Чолбона» - это неописуемое сочетание медитативного, монументального блюза и экстатического шаманского мелодизма… Содержание песен, по словам знающих людей – философско-мистическое…»

Алексей Амбросьев. «Блюз на заданную тему» журнал «Илин» №1, 1991 г.:

«…Звуки бьют по обнаженным нервам, западая в душу, бередя души и вызывая беспредельную тоску. Это музыка как боль и плач народа, дошедшего до крайней черты…

…Когда-нибудь…

Когда я уйду из этой жизни,

Душа моя, обратившись в коршуна,

Будет летать над родными аласами …

Тогда…

С неимоверной высоты

Я прокричу тебе ту истину,

Которую живым в этом мире

Постичь не суждено…»
***
Туйаара НУТЧИНА,
Аартык.ру