КЭРЭНИ ҮТҮӨНҮ БАҔАРАН

Среда, 30 Января 2013 13:30
Оцените материал
(1 Голосовать)
 Кыахтаах өллөҕүнэ

                                                                                  Кыра киэбирэр

                                                                                  Кыһалҕата тириир эбит.

                                                               Аарыма өллөҕүнэ

                                                                       Аччыгый дархамсыйар

                                                      Алдьархайа ааҥныыр эбит.

                                                                        Иван Гоголев – Кындыл

«Ытык дабатыы» (языческай поэма)




Эбээм Балбаара барахсан кыра оҕо эрдэхпинэ, «Орто Дойду дьоно атааннаһар, сэриилэһэр кэмнэригэр, үөһээттэн дөссө ыар ыалдьыттар кэлиэхтэрэ. Дьэ оччоҕуна, Сир Ийэ дьоно бука бары эн-мин дэһиспэккэ түмсэн, биир кэлимсэ буолан, биһиэхэ эрэ икки атах, икки илии, икки харах, толкуйдуур төбө бэриллибитин өйдөөн, омуктар бары доҕордоһон, сүбэлэһэн биир иллээх, эйэлээх дьиэ кэргэн буолуохтара. Үөһээттэн алдьата кэлбит сэрииһиттэри утары өрө туруохтара» диэн кэпсиир буолара.

Эбэм барахсан сэриини, өлөрсүүнү утаран Орто Дойду дьонугар кэрэни-үтүөнү, или-эйэни баҕаран бар дьонугар ыра санаатын улахан тапталынан тиэрдэр эбит.

Таптал диэн уоскуйуу.

Бар дьоҥҥор, тулалыыр эйгэҕэр тапталыҥ уоскулаҥынан, өйдөһүүннэн уонна харысхалынан биллэр. Билигин уоскуйуу, нус-хас буолуу, көмүскэһии, харыстаһыы кэмчитийбит курдук. Ол, Ийэ айылҕабытын айгыратыыга уонна дьон бэйэ-бэйэтигэр хаҕыс сыһыаныгар көстөр.

Төрөөбүт омугун таҥнарыы…

М. Кутузов, М. Голицын, Н. Карамзин, А. Суворов уонна уо.д.а. түүр хааннаах Шереметьевтар, Юсуповтар, Чаадаевтар, Тимирязевтар, Огаревтар, Толстойдар уонна Тургеневтар омуктарын таҥнарбыт, дьүһүн кубулуйбут дьоннор. Баай, тот олох, чыын-хаан иһин омуктарын таҥнарбыт аҕа ууһун баһылыгын сыдьааннара Россияны баһылаан, салайан тутаах омук буолан олороллор.

«Баһарҕас быта баска ытынна, кээнчэ быта кэтэххэ ытынна», диэн өбүгэлэрбит эппит этиилэрэ бу дьоҥҥо ананар. Онон, «бу дьон түүрдэр этэ» диэн ымманыйар сыыһа. Баларыҥ нуучча буолан кубулунан баран, аны нууччаларын таҥнаран, атын үрүҥ субалаахтар диэкки хайыһан эрэллэр. Түҥ-таҥ түһэрэн аны атын омук өйдөбүллэрин Дойдуга киллэрэ сатыыллар.

Былыр былыргаттан нуучча омугар «лекарь», «страж» диэн биллэр, өйдөнөр тыллары «доктор», «полиция» диэн тылларынан солбуйдулар. Бу лекарь, страж диэн тыллары атын славян омуктара билигин даҕаны тутта сылдьаллар, холобур Польшаҕа. Польша уонна Россия атааннаһыыта бу мантан, бэйэ тылын, славян өбүгэтин умнан, атын өйдөбүллэри славяннарга киллэрэ сатааһынтан сөпсөспөт буолуу.     

Төрөөбүт омугун таҥнарыы, Россия олохтооҕун 2010 сыллаахха ахсаанын ааҕар бэлиэтиир кэмигэр телевизорга көстөн ааспыта. Муртазаров дуу Садыков дуу диэбит курдук араспаанньалаах омук «төрөөбүт омукпуттан аккаастанабын, Россия дьоно бары нуучча буолуохтаахтар, омуккутун нуучча диэн суруйтарыҥ» диэн сүбэлии олорорун хаста даҕаны көрдөрөн ааспыттара. Хата сотору соҕус ол рекламаны тохтоппуттара.

Таҥнарыахсыт күннээҕиннэн олорор буолан, эҥинэ-дьүһүнэ үгүс, эгэлгэтэ элбэх, уларыйа сылдьар, сылаҥнаах балык курдук таба туттарбат. «Элбэхтэн элбэх охтуо, аҕыйахтан аҕыйах охтуо» диэн норуоту биир бигэ турукка киллэрэр, олоҕу сүрүннүүр, сомоҕолуур этии таҥнарыахсыкка үлэлээбэт.  Элбэх, баһыйар өттүгэр иэҕиллэ, хос сыҥаах буола сылдьыа.

Маны тоҕо аҕынныҥ диэтэххитинэ, билиҥҥи олохпут эҥинэ-дьүһүнэ, эгэлгэтэ элбээн иһэр.

Бэйэбит дьоммут дьүһүн кубулуйан,

сахаларын дьонун бутуйа сатыыллара үгүс,

бутуйбуттара даҕаны ыраатта.

 

«Саха норуотун итэҕэлэ диэн тугуй? Сорохтор ону «атын итэҕэлтэн намыһах» дииллэрин истэбит. Холобур, Ф.В. Трощанскай  диэн былыргы чинчийээччи итэҕэлбитин барытын «хара итэҕэлинэн» ааҕара». Бу Тэрис суруйуута «Кыым» хаһыат 2012с. от ыйын 19 күнүгэр 28 №-нэн тахсыытыгар «Кут-сүр кыһа сонуннара» диэн аатынан бэчээттэммит.

Ф.В. .., буолбакка Василий Филиппович Трощанскай, Н.В. Мезенцев диэн жандармерия начальнигын кыыллыы өлөрөн, онно буруйданан, хаайыыга олорон, аньыытын-харатын боруостана, үйэ-саас тухары Тааттаҕа, III Дьохсоҕон нэһилиэгэр Чөркөөххө көскө утаарыллан кэлбит киһи. В.Ф. Трощанскай Дьокуускайга 1887сыллаахха саас, кулун тутар ыйга кэлбитэ, уон биир сыл олорон баран 1898сыллаахха 52 сааһын туолбакка сылдьан өлбүтэ, уҥуоҕа Чөркөөххө хараллан сытар.

Трощанскай «сахалар хара итэҕэллээхтэр» эрэ диэбэтэҕэ өссө «сахалар былыр дьону сииллэр этэ» диэн суруйуулаах. А.Е. Кулаковскай научные труды. Якутск, 1979. Стр. 8  Ону эмиэ ылынан, оннук этэ диибит дуо?

В.Ф. Трощанскай Саха сиригэр олорбут кэмигэр, сахалар олохторун дьаһахтарын уонна итэҕэллэрин туһунан түөрт кинигэни суруйбута. Бастакы кинигэтэ «Опыт систематической программы для собирания сведений о дохристианских верованиях якутов» диэн аатынан 1897с. Казань куоракка бэчээттэммитэ. Иккис кинигэтэ «Эволюция черной (шаманской) веры у якутов» диэн бастакы кинигэтигэр эбэн бүрээт учуонайа Д. Банзаров «Черная вера и др. статьи » диэн бүрээт, монгол уонна алтай омуктар ойууннааһыннарын, итэҕэллэрин ырыппыт үлэтигэр тэҥнии тутан сахалар ойууннааһыннарын, итэҕэллэрин ырытан суруйбута Казань куоракка 1902с. тахсыбыта. С-Питербурга, 1909с. «Любовь и брак у якутов» диэн кинигэтэ тахсыбыта, төрдүс кинигэтэ «Наброски о якутах и якутского округа» диэн аатынан эмиэ Казань куоракка 1911с. тахсыбыта.

Ол эрэн, атын омук, олохтоох омук итэҕэлин, олоҕун тутулун олохтоох омуктан ордон ордуктук билбэт, аһара түһэн быһаарбат.

Индуизм итэҕэлигэр Аан Дойдуга эйэлээх олоҕу араҥаччылыыр Вишну диэн таҥара мөссүөнүттэн аламаас таас харахтааҕын оҥон ылан киэргэл оҥосто сылдьаллар, бу Христос итэҕэллээх дьон. Дьэ уонна араас үүрүллэн кэлбит дьон саха итэҕэлин туһунан ону-маны дойҕохтуулларын итэҕэйэ, «хара, намыһах итэҕэл» дииллэригэр сөпсөһөн кэҕиҥнии, толкуйдаан төбөҕүн туппахтана сырыт. Бу атын итэҕэл таҥаратын хараҕын киэргэл оностор дьон эн итэҕэлиҥ туһунан арааһы кэпсииллэрэ чуолкай.



«Саха норуотун итэҕэлэ диэн тугуй?»

диэн ыйытыы сөбө суох уонна бэриллиэ суохтаах.

Бу бэйэлэрэ мунан, бутуллан, итэҕэлтэн ыраах сылдьар дьон сөптөөх, быыһыыр-абырыыр, суол ыйдарар хоруй була сатыыр ньымалара. Итэҕэл мал-сал, туттар тэрил, киэргэл буолбатах.

«Маннык көстүүнү (кэрэҕи туруоруу, кырыыс, кэйээриҥ, сата тааһын туттуу, ууну тардыы, ойууннааһын) былыр да, быйыл да,  «язычество» диэн ааттыыллара. Ону биһиги судургутук «абааһыга сүгүрүйүү» диэхпитин сөп. Билигин сорох саха дьоно итэҕэллэрин ыйыттахха «язычниктарбыт» диэн киэн тутта этэллэр. Бу-улахан сыыһа! Язычник диэн абааһыны да, таҥараны да итэҕэйэр киһини ааттыыллар. Ол эбэтэр, намыһах итэҕэлгэ сылдьар киһини. (Язычество көстүүлэрэ омуктарга үгүстэригэр бааллар: нууччаларга, кытайдарга... )». Бу эмиэ Тэрис суруйуута.

Сахалары олус куттаан, ыксары баттаан кэбиспиттэрэ бу суруйууга куттал, сэрэнии, ньылаҥнааһын буолан көстө сылдьар. Аар Айылҕабыт, сирдээҕи Үтүө (аал уот иччитэ, Орто Дойду иччитэ Аан Алахчын хотунтан, күөх тыабыт, улуу ууларбыт, Туймаада, Эркээни, Эҥсиэли хочолорун, Илиэнэ, Бүлүү, Амма эбэлэр, ытык хайалар, түөлбэбит, алаастарбыт уонна дьиэбит) иччилэрбититтэн «язычник» буолан көстүмээри аккаастанабыт дуо? 

________________________________________________________________________        

Бу үрдүк, намыһах, үрүҥ, хара итэҕэл диэни бэйэбит дьоммут биһиэхэ бэйэбитигэр, саха дьонун ортотугар хайдыһыы таһаара сатаан, эрбэхтэн эмэн, кимиэхэ эрэ бэрт буола сатаан бутуйуу таһааран лэбэйдииллэр.

_______________________________________________________________________

Киһи уруккуну тута сылдьыбат, УРУККУЛАР эйигин көрө истэ сылдьаллар. Онон өбүгэлэри үөҕэр, хомотор табыллыбат.        



Аан Ийэ Дойдуга

Киһи буолан төрөөбүт киһи

Орто Дойду кэрэтин кэрэхсии,

Аар Айылҕа,

Бүппэт Улуу Куйаар

Таабырынын таайа,

Сүдүтүн сөҕө

Ийэ Айылҕаны,

Улуу Куйаары

Кытары ситимнэһэн

Бас-баттах барбакка,

Бэйэ ычатын билинэн,

Бүппэт Улуу Куйаарга,

Аар Айылҕаҕа үҥэ-сүгүрүйэ,

Кэрэниүтүөнү баҕара,

Айа-тута, үүнэ-сайда кэлэр.

Бүппэт Улуу Куйаар

Аар Айыыларын,

Аар Айылҕа

Үтүө иччилэрэ баалларын,

Истэллэрин, ылыналларын

Эттиин-хаанныын,

Өйдүүн-санаалыын

Кэрэтийбит, ырааһырбыт

Улуу Куйаардыын,

Аар Айылҕалыын

Биир ситим буоларын

Билиммит эрэ киһи истэр,

Билэр, ылынар кыахтанар.        

     
Билигин Аан Дойдуга дохристианскай итэҕэллэри неоязычество диэн ааттаан саҥаттан сөргүтэн, итэҕэйэн эрэллэр. Бу дойдуларга (Европа, Азия, Великобритания, Америка, Австралия) тоҕо эрэ неоязычестваны намыһах, хара итэҕэл диэбэттэр эбит.
Бу сөп, урут күнү-дьылы «Аан Дойду айыллыаҕыттан» диэн ааҕаллара. Оччотугар итэҕэл да элбээн тахсар. Билигин LXXVI (сэттэ уон алтыс) үйэҕэ 7520 сылга олоробут, эһиил 7521 сыл үүнэр. Бу эмиэ ситэтэ суох сыл, үйэ. Дьиҥнээҕэ Улуу Куйаарга баар тугу барытын симэлитэ, мэҥиэстэ турар хара көҥдөйү майгыннаан, хатылаан, үтүктэн түҥ былыргыга бара турар. Өйүҥ-санааҥ кэҥээтин, ырааһырдын, хааччахтан таҕыстын.
Бу Христос төрүөн, христианство итэҕэлэ олохтонуон быдан иннинээҕи итэҕэллэри, айылҕаны тыыннааҕымсытан көрүүнү, айылҕаҕа сүгүрүйүүнү сөргүтэллэрэ, итэҕэл оҥостоллоро сөп.
 Саҥа Эра, билигин христианскай, диэн буолла даҕаны, бу Эра дьоно барытын, тапталы, олоҕу, тулалыыр эйгэни, итэҕэли саҥаттан бэйэлэрин таһымнарынан көрөн-истэн, ырытан олоҕу, итэҕэли саҥалыы билэн, суруйан бараллар диэн өйдөнүллүөхтээх. Ол иһин, дьиҥ билии (истина) халбаҥныы сылдьар уонна киһи аймаҕы түмэр биир итэҕэл суох.   
 
Дьон айылҕаттан, айылҕаларыттан тэйдилэр.
 
Айылҕаларыттан тэйии диэн, төрүүр-ууһуур аналларын билиммэт, билинэ даҕаны сытаабат (самодостаточнай) бэйэлэринэн дуоһуйбут дьон (үгүстэрэ дьахталлар) олус элбээтэ. Айылҕа төрүүр-ууһуур, тэнийэр аналы киһиэхэ биэрбитэ. Бэйэлэринэн дуоһуйбут иһин имэринэр эр дьон да көстөн ааһаллар.
Христианство итэҕэллээх, ол «үрдүк, үрүҥ» итэҕэллээх дойдуларга төрөөһүн ахсаана аҕыйыы турар. Төрүүр-ууһуур  айылҕаларын билиммэттэн, билинэ да сатаабаттан аны эр дьон эр дьону, дьахтар дьахтары кытта бииргэ эр ойох буолан олороллоро көҥүллэннэ.
Күннээҕинэн олорор ыччат көргө-нарга талаһыыта үксээтэ. Түүҥҥү кулууптар, итирдэр утахтаах кафелар, «ностальжи» диэн ааттаах саастаах дьону ыҥырар тэрээһиннэр элбээтилэр. Урут маны «корабль дураков» диэн ааттыыллара. Ханна-туохха тиксиэн билбэккэ аһаҕас муораҕа уста сылдьар; сыгынньах дьахталлардаах, итирдэр утахтаах, көрдөөх-нардаах устар аал. Билигин маны «акаарылар хараабыллара» диир аныгы кэм сиэринэн тутах. Түүҥҥү кулууптарга, ностальжи киэһэлэргэ мустааччылары «чиччиктэр түмсүүлэрэ» диэнтэн ураты аат барсыбат. Бэйэ бодотун көрүннүннэр, өйдөрун-санааларын сааһыланныннар, киһитийдиннэр.
Сахалары олоҕорбут итэҕэллэриттэн тэйитэн «үрүҥ, үрдүк» итэҕэллэргэ угуйа сатыыр сыыһа. Бу эмиэ бэйэтин омугун таҥнарыы, түһэн биэрии. Атын омукка, итэҕэлгэ бэрт буола сатаан ойууттары, сиэри туому үөҕүү сатаммат.
_________________________________________________________________
Сиэр-туом олохтоох омук тутулун биир ньыгыл оҥорор,
кэрэ-үтүө өттүгэр тутан турар туллаҥнаабат,
тулхадыйбат турук, омук билиитэ, итэҕэлэ.
___________________________________________________________
А. Кулаковскай, «с введением христианства понятие о главном и добром боге Үрүҥ Аар Тойон смешалось с понятием о христианском боге, ...  Ныне якуты обыкновенно становятся втупик, если спросить их о разнице между Үрүҥ Аар Тойоном и Үрүҥ Айыы Тойоном и начинают пускаться во всевозможные догадки, чтобы только ответить на вопрос, чем повторяю, вводят в заблуждение исследователя. Итак, Айыы Тойон раньше не существовал отдельно от Үрүҥ Аар Тойона, и это имя позднейшего происхождения (христианской эры)»  диэн «Научные труды». Якт. 1979. стр 17-18 суруйан хаалларбыта.    
Өксөкүлээх Өлөксөй сахатын дьонун омуктартан көмүскээн, саха омуга үрдүк таһымын, төрүт өйдөбүллэрин, итэҕэлин ааҕан сөхтүннэр, сүгүрүйдүннэр диэн нууччалыы суруйар этэ. Эн даҕаны, мин даҕаны дьоммун көмүскээн, иһиллэр өйдөнөр тылынан нууччалыы саҥарыам, иҥэриэм этэ. Суут-сокуон уонна үөрэх тыла билигин да нуучча тылынан барар.
Тэрискэ сорудах биэрэн хомуйтарбыт, суруйтарбыт «Айыы үөрэҕэ» аата да этэрин курдук үөрэх, саха итэҕэлэ буолбатах. Бу «Айыы үөрэҕин» норуот номохторугар, ырыаларыгар, үһүйээннэригэр сороҕун олоҥхоттон таҥыллыбыт киһи тыыннаах тутулун кэрэһэлиир «Кут-сүр» тула түмүллүбүт биир сүнньэ суох, уларыйа халбаҥныы сылдьар политизированнай үөрэх диэххэ сөп. Политиката дьону бутуйуу, кэрэҕинэн, кэйээрин ыҥырыытынан, абааһыннан, сата тааһынан, ойуунунан дьону куттааһын уонна атын итэҕэли үтүктүү.
В.Ф.Трощанскай, «Что же касается до неба, то оно утратило у якутов значение божества,  а Солнце, обратившись Үрүҥ Айыы Тойона, НА совсем забыто как божество», стр. 158.
«По китайским летописям, говорит Банзаров, ханы хунские за долго до христианской эры имели обычай выходить ежедневно утром для поклонения солнцу»;с другой же стороны тюрки-солнцепоклонники, и Тэйлор утверждает, что «татарские племена с полным единодушием признают Солнце за великого Бога». В.ФТрощанскайстр. 35.     
«Айыы үөрэҕэ» Үрүҥ Аар Тойон кэнниттэн ааттанар, махталбытын биллэрэр Күн Күбэй Хотуну айыылар ахсааннарыгар киллэрбэт, умнубут.
Ол оннугар Таҥха, Билгэ диэн умнуллубут айыылары үөрэхтэригэр киллэрэ сылдьаллар. Таҥхалаан, Билгэлээн, В.Ф Трощанскай этэринэн «хара ойууттар» эрэ туттар, өлбүт киһи үөрүн ыҥырыыннан дьарыктанар, ону-маны билэ сатыыр сэттээх-сэҥкиллээх буоларын билиммэттэр. Таҥханы, Билгэни дьарык оҥостор, Эһиэхэй,Баһыахай кыргыттар чараас эйгэҕэ санаа, тыл ыытан тугу оҥосто, тугу оҥоро сылдьаллара биллибэт.
Аан Дойду өйтөн, санааттан, тылтан таҥыллан турар.
Киһи кэрэни үтүөнү эрэ саныы, кэрэни үтүөнү эрэ баҕара сылдьыахтаах.
 «Если же дальнейшая эволюция религиозных верований якутов не была прервана, то весьма вероятно, что Улуу Тойон (үөһээҥҥи абааһылар тойонноро) обратился бы в Верховного божества якутов, аналогичная Ульгене, а место Эрилик занял бы Арсан Дуолай» В.Ф. Тр., стр. 116.
 Бу этиини болҕомтоҕо ылар сөптөөх. Бу аата христианство киирбэтэҕэ буоллар, хара итэҕэл сайдан барбыта буоллар Улуу Тойон баһылыа этэ, сахалар абааһыга сүгүрүйэн барыах, үөһээҥҥи даҕаны, алларааҥҥы даҕаны абааһылар дьаһылларыгар киириэ этилэр диир.    Бу Улуу Тойону «Айыы Үөрэҕэ» Улуу Суорун диэн ааттаан уоту, сүрү уонна идэни биэрбит айыыннан билинэ сылдьар.
___________________________________________________________________
Омугу биир сомоҕо оҥорор, кэрэ-утүө өйдөбүллэри дьоҥҥо тиэрдэр Айыы ойууттара, Аар Айыы итэҕэлэ Саха сиригэр нууччалар кэлиэхтэриттэн, христианство итэҕэлэ киириэҕиттэн өлөрүү, ыххайыы күһэлэҥинэн XVII-с үйэттэн умнуллан барбыттара.
________________________________________________________________
«Нужно заметить, что белые шаманы никому не делают зла» В.Ф.Тр., стр. 150.
В.Ф. Тр., сөпкө бэлиэтээбитинэн сахалар төһө да христианскай ааты, араспаанньаны илдьэ сырытталлар «хара намыһах» итэҕэллэригэр чугастар эбит. Христианскай ааттаах киһи, христианскай паства (итэҕэл) киһитэ буолар. Эн буолбатах, кинилэр оннук өйдүүллэр.
 
Тыын угуу айыылыы майгы буолбатах.
Билигин «Кут-сүр» дьону «көҥдөйдөр» диэн, абааһылыы майгыланан, дьону үөһэттэн сэнээн көрөн, харамайдар сылдьалларыгар холоон «тыын угабыт» диэн эрэллэр. Айыы оҕото Айталы куону Ардьамаан Дьардьамаан «абааһыга уһуйа охсуҥ эрэ» диэн абааһыларыгар биэрбит сорудаҕын майгылыыр. Тыын угуу, тыын уһатыы сиэмэх ойуун эмтииригэр туттар ньымата. Хантан эрэ, ханнык эрэ омуктан тылбаастаммыт суруйуулары ааҕа-ааҕа ону үтүктүү. Бу тылбаасчыт бэйэтэ да өйдөөбөтүн, тиэрэ тылбаастаабытын итэҕэйэн үөрэх оносто сылдьыы.
«Иисус Христос төрөөбүтэ бу курдук: кини ийэтэ Мария Иосифы кытта илии охсуһан баран, холбуу олоро иликтэринэ, арай Кини Святой Тыынтан ыарахан буолбута билиннэ».  Господа нашего Иисуса Христа Святое Евангелие на якутском языке. Матфей, Казань 1898с. стр. 4. «Иоанн Таҥара Тыына голубь курдук киниэхэ түһэн иһэрин көрбүтэ». Матфей стр 8.
«Кут Сүр» Евангелияттан тыын угуу, тыын олордуу, тыын түһэрии диэни сахаларга киллэрэ сатыыр. Билиҥҥи киһи олоҕу, тулалыыр эйгэни, барыны-бары олус судургутук өйдөөн аны Таҥара тэҥэ холонон дьоҥҥо тыын уган, тыын олордон, тыын түһэрэн эрэр.        
Ойуун Аан Дойду тутулун, Орто Дойду олоҕун ааҕа билэр буолан, киртэн-дьайтан бар дьонун, дойдутун ыраастыы, араҥаччылыы сылдьар.
Аҕыс айгыстар мүһэлэрим
Айгырыы хамнаан киирэн кэллим,
Аҕыс кырбал кыаһааммын
Аарыгыраччы анньынан олорон,
Аас туман тыыннаах
Адьарай абааһылары,
Аллараа үтэйдэҕим,
Араара алҕаатаҕым буоллун!
Бу, ойуун алгыһын көннөрү да киһи бар дьонугар, ийэ айылҕатыгар кэрэни, үтүөнү баҕаран хатылыы сылдьыан сөп.
Киһи айанньыт. Ол түҥ былыр КИНИ сири дойдуну көрө-истэ, тэлийэ сүүрэ сылдьан хаалларбыт бэлиэлэрин, уруһуйдарын КИНИ оҕолоро биһиги билигин араас дойдуларга көрөн сөҕөбүт, «Бу эмиэ БИҺИЭНЭ» диибит. Ол иһин уруккуну көрдүүр киһи КИҺИ аймах БИИР ситимнээҕин көрдүүр айанньыт элбэх.
Билигин дьону быыһыыр абырыыр (христианство) итэҕэл буолбакка, киһи аймаҕы сомоҕолуур итэҕэл олохсуйара сөптөөх. Сомоҕолуур итэҕэлинэн Аар Айыы итэҕэлэ атыннык этэллэринэн Тэнгирианство буолар.  
Киһи икки эйгэлээх: бастакыта кини улуу, аҕа, барытын билэр үөрэтээччи; иккиһинэн, кини үрдүк өй таһымыгар кыра оҕо, олоҕу саҥа ыраҥалаан билэ-көрө сатыыр үөрэнээччи.
________________________________________________________________________
Онон, кыра оҕо буоларбытын билинэн онон-манан чолоҥолообокко, дьоммутун «үрүҥ, үрдүк» итэҕэллэргэ сирдээбэккэ, нус-хас, олохтон үөрэн, бэйэ дьонун «хара итэҕэллээхтэр, язычниктар, көҥдөйдөр» диэн үөхпэккэ, ырааһынан, кэтэхтэн кэнийэн ыыстаабакка, абааһыларга үҥсүспэккэ, сирдээҕинэн үөрэ-көтө сылдьыахха.
Харысхан
Үөһээ Бүлүү.
"Кистэлэҥ күүс" сурунаал.
  

Добавить комментарий

Защитный код
Обновить

Aartyk.ru