Зинаида Антипина-Санаайа Талбан  дьыалатын туһунан истэн-билэн олоробут. Дьон “атаҕастаатылар” диэн уй-хай бөҕө.

Интернет, социальнай ситимнэр сэрэхтэммиттэрэ ыраатта. Ол туһунан элбэх суруйуулар, ыстатыйалар, биэриилэр бааллар. Ол гынан баран, дьон “билбэтэҕим” диэнинэн саба туттан син биир киирэн биэрэ турар.  

Социальнай ситимнэргэ мээнэ киирэн комментарийдааһын, кэнникитэ туох буоларын өйдүү-билэ сатаабакка уоту ортотунан суруйааһын, туох баар дьиэлэрин-уоттарын, астарын-үөллэрин, оҕолорун-урууларын барыларын хаартыскаҕа түһэрэ-түһэрэ бэчээттээһин, ханна тугу гыналларын, хас хамсаныыларын туох да үтүмэн билбэт дьоннорун иннигэр дакылааттааһын... Баҕардахха, ким туох майгылааҕын, хас оҕолоооҕун, ханна сылдьарын, олорорун барытын социальнай ситимнэртэн билиэххэ сөп.

Аны сааһын ситэ илик оҕолор социальнай ситимнэргэ олороллор. Бэйэлэрэ страницалаахтар, аккауннаахтар тугу-тугу суруйалларын, угалларын төрөппүттэр хонтуруоллууллара саарбах. Сокуон быһыытынан, сааһын ситэ илик оҕолор хаартыскалара, персональнай даннайдара соцситимҥэ – элбэх дьон көрөр сиригэр угуллуо да, туһаныллыа да суохтаах. Бу араас ньэгэй быһыы үөдүйэ турдаҕына – оҕону уокка анньыы буолар.

Интернеккэ биирдэ киирдиҥ да, оннооҕор ханнык хаартыска анныгар “лайк” туруорбутуҥ барыта үйэ-саас тухары хараллыыга хаалан хаалар. Эн сэттэтэ да соттор. Сорох оскуолалар дьиэҕэ үлэлэрин социальнай ситимнэринэн аһаҕастык оҥоттороллор. Оҕо дьүһүнэ, тугу саныыра, ааттыын-суоллуун барыта соцситимҥэ тахса турар. Бу сокуону толоостук кэһиитин ааһан оҕоҕо бэйэтигэр улахан кутталлаах дьыала. Ханнык эрэ педофил маны туһаныа суоҕа диэн ким мэктиэлиэй?! Оннук түбэлтэлэр бааллар. Соторутааҕыта Украинаҕа олорор баҕайы Дьокуускай оскуолатын үөрэнээччилэрин интернет нөҥүө киирэн, билсэн, быдьарга угуйан сууттанан турар. Ханнык эрэ “Муса” дуу, “Магомед” дуу саха оҕолорун хаартыскаларын интернеккэ уктара-уктара үөхтэрэн эмиэ улахан айдааны тарта.

Интернеккэ киирбит барыта үйэ саас тухары хараллар диэтибит. Баҕар бу билигин соцситимнэргэ олорор оҕолортон, ыччаттартан кэлин улахан дуоһунаска тахсар дьон баар буолуохтара. Оччотугар туһааннаах утарсааччылара хаһан эрэ улдьаа сааһыгар тугу эмэ сыыһа интернеккэ эппитин дуу, туттубутун-хаптыбытын дуу “булан” ойутан таһаарыахтарын сөп. Оннук холобур баар. Ааспыт быыбардарга хомуньуустар биир кандидат уоллара урут соцситимҥэ сыыһа-халты тылласпытын булан ылан сирэй-харах анньан быыбартан туораппыттара. Эмиэ омук икки ардыгар сыһыаннааҕы “пал” гыннарбыт. Бу - Саха сиригэр саха уола. 

Антипина дьыалатыгар төнүннэххэ, киһи быһыытынан,  эдэр дьахтар абаран соцситимҥэ умайыктанан комментарийдаабытын өйдүөххэ сөп. Оттон сокуон хараҕынан “обезглавить педофилов и департировать киргизов”  - диэн тыллара холуобунай ыстатыйаҕа тиэрдибиттэр.

Аны бу Зинаида Антипина холуобунай дьыала тэриллээтин кытары айдаан тардыбатах. Баҕар, биир эмэ билиилээх юрист сүбэ-ама биэриэ эбитэ буолуо. Инньэ гынан, бэйэтэ эрэ бүгэн сылдьан хаалбыт. Тиһэҕэр национальнай республикаларга “экстремизми” тымтыктанан була сатыыр погоннаахтар угаайыларыгар (сууту-сокуону билбэт буолан) дьыаланы “оһуобай бэрээдэгинэн” көрүүгэ сөбүлэһэн илии баттаабыт. Оттон сокуон хараҕынан “оһуобай бэрээдэгинэн” дьыаланы көрдөттөрүү – буруйу ТОЛОРУ эрдэттэн билинии буолар! Буруйга билиммит киһи ааһынар кыаҕа суох буолан хаалар.  

Маннык “оһуобай бэрээдэгинэн” оннооҕор Ил Түмэн дьокутаата Юрий МИХАЙЛОВ түөрт эргэ көлүөһэни “уоран” эмиэ сууттанан турар. Көр, оннооҕор Ил Түмэн дьокутаата статустаах, улахан тэрилтэ салайааччыта сокуону билбэт буоллаҕына – эгэ дьиэ хаһаайката, боростуой тыа дьахтара хантан билиэх этэй?! Ситинник ньүдьү-балай сууту-сокуону билбэппит, билэ да сатаабаппыт онтон сылтаан кыайан көмүскэнэр да кыахпыт суох.

Биир дьокутааппытыгар, Алексей Еремеевка ыччат миниистиринэн олордоҕуна эмиэ СИЗОҕа олордон дьыала тэрийэ сатаабыттара. Түөрт сылы быһа сыһа-соһо сылдьан “билиннэрэ” сатаан, “оһуобай бэрээдэгинэн” көрүллэргэ илии баттата сатаан... Олус “кыһамньылаах” силиэдэбэтэллэр, адвокаттар: “Тыбыс-тымныы хаайыыга олоруоҥ дуо, кыратык “билин”, кыра сэмэ-суҥха эрэ ылыаҥ - условнай эрэ уонна сылаас дьиэҕэр тахсан хаал, эрэйдэнимэ”, - диэн күнтэн күн, ыйтан ый, сылтан сыл сулуйуу.   

Еремеев эдэрэ бэрт буолан ити угаайыга киирэн биэрбэтэҕэ буолуо дии саныыбын. Эдэр киһи хаһан баҕарар максималист. Буруйа суохпар тоҕо буруй ылыныахтаахпыный диэн хадаардаспыт буолуохтаах. Оттон Юрий Михайлов – саастаах, ыарыһах, олоххо элбэҕи көрбүт киһи, син биир сууттууллар, онон кыра болдьоҕунан бүтүөм, айа диэн – сүрэ тоһуннаҕа.  Оттон кырдьык хадаардаспыта буоллар, ол эргэ көлүөһэлэри “уордум” диэн “билиммэтэҕэ” буоллар,  дьыалата сылы-сыллаан билигин да сыһылла-соһулла сылдьыах этэ. Ону эмиэ тулуйуохха наада. Киһи барыта Афанасий Максимов курдук тоҕус сылы быһа туруулаһар хадаара да, үбэ да суох. Максимов баҕар буруйдааҕа буолуо, ол гынан баран аҥаардас ити тоҕус сылы быһа (!) хара хадаардаһан систиэмэни кытары  (!) эрдэһэн эрийсэрэ киһини салыннырар да, сөхтөрөр да. Мин кини ити санаатын ыһыктыбатын иһин улаханнык сэргии, махтайа көрөбүн. Маннык хараахтыр киһиэхэ эрэ бэриллибэт.

Онон, түмүккэ тугу эргитэн аҕалан этиэххэ сөбүй? Социальнай ситимҥэ үлүбээй бас-баттах тыллаһымаҥ, кэнники тугунан диэлийэн тахсыан өйдөөҥ, оҕолоргутун эмиэ оннукка үөрэтиҥ, сууту-сокуону билэ, үөрэтэ сатааҥ – билбэт буолуу эппиэтинэстэн куоттарбат, бэйэ ыырын эрэ иһинэн буолбакка, дойдуга туох-ханнык быһыы-майгы тахса турарын син ыраҥалатан толкуйдуур буолуҥ. Алдьархай ааҥнаатаҕына бэйэҕэ эрэ бүгэн хаалымаҥ, сүбэ-соргу кыбыстыбакка көрдөөҥ – ойуурдаах куобах охтубат, дьонноох киһи тутайбат. Уонна күүстээх санааланыҥ, киэҥ көҕүстэниҥ, доҕоттор!

***

Прасковья НИКАНОРОВА,

“Аартыкка” анаан.