“Почта России” 2015 сылга сурутууга даннайынан, Саха сирин 35 улууһуттан саамай элбэх ааҕааччылаах улуустарынан саха түөлбэлээн олорор улуустара буолаллар. Ити былыр-былыргыттан олохсуйбут үгэс,  республика хаһыаттарын, сурунаалларын  ордук саха улуустара ааҕаллар. Холобур, хоту улуустар барыта 4537 сурутуулаахтар, онтон саамай элбэҕи Баатаҕайдааҕы почтамт – 1231, Хонуутааҕы – 661, Зырянкатааҕы – 85, Сааскылаахтааҕы – 89. Көрөргүт курдук, саха улуустарыгар Муомаҕа уонна Үөһээ Дьааҥыга сурутуу сүүһүнэн, онтон Үөһээ Халымаҕа, Анаабырга сүүһү да кыайбат.

Бүлүү улуустар хаһыаты суруталлара эмиэ элбэх. Ол курдук, Бүлүүгэ – 3916, Үөһээ Бүлүүгэ – 3210, Ньурбаҕа – 3811, Сунтаарга -  3324. Барыта – 14 261 суруттарыы барбыт.

Киин улуустарга: Мэҥэҕэ – 4526, Уус Алдаҥҥа – 3415, Аммаҕа – 3038, Чурапчыга – 3406, Тааттаҕа – 3768 сурутуу баар. Оттон нууччалыы тыллаах Уус Майаҕа 326, Томпоҕо - 650. Өрүс бэтэрээ өттүлэринээҕи улуустарга: Намҥа – 2860, Горнайга – 2988, Хаҥаласка – 2502, Кэбээйигэ – 1122 сурутааччы баар.

Өлүөхүмэҕэ – 926, Нерюнгрига – 431, Алдаҥҥа – 489 эрэ. Бу сурутааччылары да омуктарынан ылан ырыттахха, ис иһигэр саха ахсаана лаппа баһыйар диэн сэрэйиэххэ сөп.

Оттон дьокуускайдары ылан көрөр эбит буоллахха, 2015 сылга 5611 сурутуу баар. Бу куорат дьоно үксүн (кумааҕы хаһыаты, сурунаалы ааҕар өттө) киоскалартан тута атыылаһарын туоһута уонна интернет ама сайдыбыт сиригэр информация ылыы  элбэҕэ бэрт буолан сурутууга улаханнык наадыйбаттар.

***

Россияҕа холоотоххо, республикаҕа биир киһиэхэ тиксэринэн саамай элбэх бэчээтинэй бородууксуйа тахсар. Саха сиригэр барыта, оруйуон хаһыаттарын аахпатахха, 35 кумааҕы хаһыат, 28 сурунаал бэчээттэнэр. Былырыыҥҥа диэри, РФ правительствота “Почта России” тэрилтэҕэ сыл ахсын сурутууга анаан 3 млрд кэриҥэ солкуобай дотация көрөрө. 2014 сылтан ити көмө харчы бэриллэрэ тохтообута. “Почта өҥөтө үрдээтэ, ол барыта сурутуу ахсаанын түһэриэ”, - диэн хаһыаччыттар былырыыҥҥы айдааннарын өйдүүр буолуохтааххыт. Дьиҥинэн, почтаҕа буолбакка, “Почта России” нөҥүө ити 3 млрды  транспортниктар ыла олордохторо. Кинилэр төһө сыанаҕа почта таһаҕаһын таһалларын бэйэлэрэ быһаараллар. Оттон транспортнай ситим үксэ чааһынай илиигэ баар, онон чааһынайдар тарыыптарыгар судаарыстыба орооһоро сокуонунан бобуллар. Босхо харчыга ким төһө сыананы быһара бэйэтин дьыалата буоллаҕа. Онтон республикаҕа почта таһаҕаһа барыта кэриэтэ олохтоох авиахампаанньалар - “Якутия”, Полярные авиалинии” нөҥүө таүыллар. Бу хампаанньалар республика бюджетыттан элбэх дотациянан, субсидиянан туһаналлар, онон почтаны таһарга, дьиҥинэн, удамыр сыананы олохтуохтарын сөбө.

***

Быйылгы сурутуу ахсаана, урукку сыллардааҕар   кырдьык түстэ. Ол гынан баран, барытын почтаны таһыы сыаната үрдээбитигэр сигиир олоҕо суох. Бу – хаһыаттар, сурунааллар ааҕааччыга төһө интэриэһинэй, хаачыстыбалаах иформацияны таһааралларыттан, а.э. ис хоһоонноруттан тиражтара быһаччы тутулуктаахтар.  Бюджеттан сүүһүнэн мөлүйүөнэн үбүлэнэ олорор хаһыаттар, босхо дьиэнэн-уотунан, аппаратуранан, оборудованиенан – быһатын туох баар үлэлиир усулуобуйаларын барытын хааччыттара олорон, тиражтара түһэр төрүөтүн туохха көрүөххэ сөбүй? Бастатан туран, хаһыат ис хоһоонуттан – тираж быһаччы тутулуктаах диэтибит. Иккиһинэн, хаһыат политикатын – менеджмент оҥорор. Ол аата сурутуу, тираж түһүүтүгэр – менеджмент үлэтин мөлтөҕүн туоһута.

Биһиги бу ыстатыйаҕа чааһынай хаһыат уонна судаарыстыбаннай хаһыат хайата ордугун ырыта барбаппыт. Арай, судаарыстыбаннай хаһыат хайаан да баар буолуохтаах диэн урут да этэрбитин өссө хатылыыбыт. Судаарыстыба бэйэтэ ыытар политикатын тарҕатар, туруулаһар, өйдөтөр, тиэрдэр  бэчээтинэй, электроннай уорганнаах буолуохтаах. Булгуччу! Ордук биһиги курдук национальнай республикаҕа судаарыстыбаннай СМИ – бүтүн судаарыстыба информационнай куттала суох буолуутун хаачыйарын таһынан, төрүт тылбытын, култуурабытын харыстыыр  уорган быһыытынан сыаналанар. Сахалыы хаһыаты (ордук улуустар хаһыаттарын) судаарыстыбаттан ураты ким үбүлээн таһаарыай?! Оттон чааһынай хаһыаттар төһө баҕарар баар буолуохтарын сөп. Ону ким да баалаабат, демократия биир көстүүтэ эбээт.

***

2012 сыл сэтинньи 9 күнүгэр, СР Президенэ «О мерах по развитию государственных средств массовой информации Республики Саха (Якутия)» диэн 1702№-дээх ыйааҕар олоҕуран, “Якутия” уонна “Саха сирэ” хаһыаттар, “Якутия” медиа-холдинг”, “СИА”   холбоһон “Сахамедиа” диэн саҥа холдинг тэриллибитэ. Генеральнай дириэктэринэн “Наше время” хаһыат кылаабынай редактора Кирилл АЛЕКСЕЕВ анаммыта. Оруйуон хаһыаттарын бу тэрилтэҕэ биэрэ сыһан баран, хата, диэбиккэ дылы, өйдөнөн биэрбэтилэр. Онтон атын, барыһа суох аатыран хаһа-хаһа сабыллыаҕа биллибэт этэ.
“Сахамедиа” холдиҥҥа сыллата сүүһүнэн мөлүйүөн көрүллэрин аахпакка туран, “Бэчээт дьиэтэ” бүтүннүү, “Республикатааҕы пресс-киин” олорчу  кинилэргэ бэриллибитин ахтыбакка эрэ, дьэ саҥа менеджмент тугу ситистэ? Бастатан туран, кини сыала-соруга биир – тираһы үрдэтии. Онтон атын ирдэбил кинилэргэ суох.

“Почта России” даннайынан, “Саха сирэ” хаһыаты 2015 сылга халыҥын – 1645 киһи, тэрилтэ суруттарбыт. Күннээҕитин – 3247. Бу сыыппара 2014 сыллаахха икки төгүл улахан этэ. Халыҥа – 3140, күннээҕитэ – 6534. Ол иннинэ сылларга “Саха сирэ” 8 тыһыынчаттан тахса сурутааччылана сылдьыбыта. Мантан көстөрүнэн, сылын аайы “Саха сирэ” хаһыат сурутуута таҥнары курулуу турар.

“Якутияны” көрүөҕүҥ: күннээҕитэ былырыын 4535, быйыл – 2041, халыҥа былырыын – 2553, быйыл – 1378 ... 200 тыһ. ыйдааҕы хамнаһы аахса олорор менеджмент үлэтин түмүгэ бу сытар.

Оттон “Кыымы” ылабыт. Былырыын – 22162, быйыл 18066. Барытын почта өҥөтө үрдээбитигэр сигиир кэмҥэ, дьиҥинэн “Кыым” сурутуута икки бүк түһүөхтээх этэ. Ону ол суох.

Аны биирдиилээн дьон таһаарар хаһыаттарын көрөбүт: “Туймаада” былырыын 5764, быйыл 4581 сурутааччылаах. “Аар тайҕа” эмиэ сол курдук араа-бараа баран иһэр, Бүтүн отуччалыы үлэһиттээх, бюджеттэн харыыта суох үп көрүллэр хаһыаттарынааҕар соҕотох дьон үлэлиир хаһыаттара икки төгүл элбэх сурутуулаахтара хайдаҕый?..
***
ТОҔО судаарыстыбаннай хаһыаттар тиражтара түстэ? Кистэл буолбатах, сурутуу хампаанньата саҕаланарыгар улахан редакциялар улуустарынан, нэһилиэктэринэн сылдьан үлэ бөҕөтүн ыыталлар. “Кыымҥа” үлэлиир эрдэххэ, дьон генеральнай дириэктэри Мария ХРИСТОФОРОВАНЫ анаан көрөөрү ааҕааччылары кытары көрсүһүүгэ кэлэр буолаллара. ХРИСТОФОРОВА этэн-тыынан кылабачытан, сурутуо да суох дьону тылыгар киллэрэн, улуус, нэһилиэк баһылыктарын кытары биир тыл була охсон, дуогабардаһан, онуоха эбии кылаабынай редактор Иван ГАВРИЛЬЕВ уус тылынан дьону үөрдэн, күллэрэн-көнньүөрдэн элбэх киһини түмэ тардаллара.

“Туймаада” хаһыат кылаабынай редактора Александр ЯКОВЛЕВ Ил Түмэн быыбарыгар  2013 сыллаахха, хаһыатын ааҕааччытын туһанан быыбарга киирсэн балайда куолаһы ылбытын санатыахха.

 Итини тоҕо аҕынныҥ диэн ыйытыахтара. Ол аата, билигин салайааччы тус харизмата, сатабыла олус улахан суолталаах. Саха улууһугар – төрүт сурутааччы олорор сиригэр, “Сахамедиа” генеральнай дириэктэрин Кирилл АЛЕКСЕЕВЫ дуу,  эбэтэр “Якутия” кылаабнай редакторын  Евгений ГРИБЧАТОВЫ дуу ким анаан-минээн көрө кэлиэҕэй?! Кинилэри ким билиэҕэй, кинилэр кими билиэхтэрэй? АЛЕКСЕЕВ улуус, нэһилиэк баһылыктарын ааттарын буолуохтааҕар, ону билэри да улахаҥҥа уурбата чуолкай.

Республика үрдүнэн барыта 111 494 сурутуу барбытыттан, 110 000-та саха улууһугар, саха дьоно суруйтарбыт. Оччотугар, республика стратегическай суолталаах тэрилтэтин ахсааныгар  киирбит “Сахамедиа” холдиҥҥа сахалыы билбэт, аахпат, өйдөөбөт киһи салайааччынан олороро төһө оруннааҕый? Сурутааччы ахсаанын барытын кэриэтэ саха улуустара ылар эбит буоллахтарына, “Сахамедиа” генеральнай дириэктэринэн саха олоҕун-дьаһаҕын,  тылын-култууратын, өйүн-санаатын сэҥээрэр киһи ананара олохпут ирдэбилэ буолбатах дуо?

Эмиэ ити чахчыттан тирэҕирэн таҕыстахха, билигин СР Бэчээккэ, телевидениеҕэ  департамена, урукку салайааччыта Филипп ПЕСТРЯКОВ дуоһунаһыттан барбытын кэннэ, баһа суох олорор. Правительство саҥаттан хат таҥылынна, быыбар бүппүтэ сыл аҥаара буолан эрэр, ол тухары Бэчээт департамена салайаччыта суох олорор. Сибилиҥҥи информационнай сэрии саамай сэтэрээн турар кэмигэр, судаарыстыбаннай СМИни сүрүннүүр тутаах тэрилтэ иннин-кэннин быһаарыммакка  чаардаабыта олох сатамньыта суох быһыы. Айаҕалыы сатаан, бу туохтаах солбуллубат ПЕСТРЯКОВА кэлэн бартай диэх айылаах. Бэчээт департаменыгар, “Сахамедиа” холдиҥҥа курдук сахалыы билбэт киһини туруордахтарына, дьэ төттөрү түһүү өссө икки бүк түргэтиэҕэ. Бэлиэр, оруйуон хаһыаттарын сурутуута "ПЕСТРЯКОВ баар эрдэҕинэ" 35403 билигин 26493 эрэ буолла. Көрөргүт курдук 10 тыһ. курдук сурутааччы ахсаана таҥнары барда.

***

Туйаара НУТЧИНА,
Аартык.ру