Аттыбар өрөбүл күннэрбэр хаһааммыт кинигэлэрим, сурунаалларым сыталлар, телевизорым дьэндэйэн турар, холодильнигым бырааһынньыктааҕы аһынан толору. Онон иннибэр – сынньалаҥ иһийбит кэмнэрэ, саҥа дьыл  алыптаах күннэрэ... - диэн үөрүүлээх санаалар элэс гынан аастылар эрээри, туох эрэ баттыыр, ыарахан курдук. Тураары гыммытым - төбөм иһэ дьап-дьалкыҥнас, харахтарым туман быыһынан нэһииччэ көрөллөр(суох - биир хааппыла шампанскайы да испэппин). Бүттүбүт. Саҥа дьылым бастакы күнүн хаһан да ыалдьыбатахпын ыалдьан көрүстүм, буолаары буолан - харахпынан. Саатар биир да аптека, балыыһа үлэлээбэт, онон өрөбүл күннэргэ ыарыыбын тулуйар эрэ аатыгар бардым. Тугу да көрбөппүн, тугу да баҕарбаппын, салгыы былыттаах күһүҥҥү күннэр курдук ыарахан, киһини баттыыр курус  эрэ санаалар ыбылы кууһаллар...

            Онон үлэ бастакы күнүн нэһииччэ тулуйан көрүстүм, балыыһаны сөбүлээбэт бэйэм тыын былдьаһардарыы харбастым. Бырааһым көрөөт да аймана түстэ – туох эрэ дьикти диагноһын эттэ(билигин өйдөөбөппүн), боростуойдук эттэххэ ,,былыргы эбитэ буоллар сахалыы ыалдьыбыккын, эбэтэр грипп вируһа хараххынан киирбит,, - диэтэ. Анаабыт хааппылаларын куттан барааппын кытта, ыарыыбар сөп түбэһэннэр бытааннык да буоллар үтүөрэр аатыгар бардым. Дьэ ол ыалдьа сыттахпына ,,Арчы,, дьиэтигэр үлэлиир биир дьүөгэм ,,сэргэхсийэ таарыйа биһиэхэ кэл, таҥха саҕаланна, сырыт, сытыма,, - диэн ыҥырда. Аат эрэ харата сөбүлэстим эрээри - күннэрбин сыта мээрик атаардым. Син биир көрөрүм мөлтөх, настарыйыанньа мэлигир, кимниин да көрсөр, кэпсэтэр санаа суох. Дьэ, грипп вируһа көстүбэт кып-кыра бэйэтэ бачча бөдөҥ, буолаары буолан саҥа дьыл кэмигэр оптимист бэрдэ киһини биирдэ саайан түһэрдэ! Депрессияҕа ыллардым...

            Уһукта биэрдим. Үс чаас буолбут. Арыычча буолан, эмискэ куораттыах санаам кэлэн, таксига эрийдим. Мин дьолбор 4 чааска биир миэстэ баар диэтилэр. Онон турдум да айаннаатым, 5-кэ куорат автовокзалыгар кэлэн түһээппин кытта биир дьүөгэм эрийэн, ханна баарбын ыйыталаста, куоракка бу кэлэн турабын диэбиппэр бэйэтигэр ыҥырда, 6 чааска иккиэн ,,Арчылыахпыт,, диэн буолла.  Хантан барыахпытый, түүн үскэ дылы сэлэһэн, чэйдээн, ороммутун нэһииччэ буллубут. Онон сарсыҥҥы күн киэһэ 6 чааһыгар ,,Арчыбытыгар,,лоп бааччы тиийдибит. Киирбиппит - киһитэ лыык курдук элбэх, аалыҥнаһыы, суугунаһыы, бастакы-иккис этээстэринэн түһүү-тахсыы...

Бастакы этээскэдьоҥҥо-сэргэҕэ ааттара-ааттаммыт, сурахтара тэнийбит биллэр көрбүөччүлэр, иккискэ- хаартынан таайааччылар, эмчиттэр, араас көстүбэт эйгэҕэ ,,идэлээхтэр,,– барыта сүүрбэччэ айылҕа баардаахтара кэлэн, дьоҥҥо инникилэрин түстүү, көрө олороллор эбит. Дьүөгэм сүүрэ сылдьан Дурановка, Левинаҕа испииһэккэ суруйтарбыт, рентген курдук киһи ыарыытын  курдаттыы билэр Сууйархаанаҕа (Антонина Моисееваҕа) киирэн тахсыбыт, онтукам ыарыыта суох буолла, мантыкам барда диэн сөхпүт-махтайбыт.

Мин бастакыттан кимиэхэ да киирэр, таайтарар санаам суох этэ. Барбыт сыалым диэн – сэргэхсийэ, дьону көрөөрү, дьүөгэбин кытта көрсөөрү эрэ диэн. Музей курдук көрө сырыттым: табличкаҕа ааттарын ааҕабын, сирэйдэрин көрөбүн, дьон быыһыгар сылдьабын. Хараҕым өссө да үчүгэйдик көрбөт буолан хаһан да ачыкыламмат бэйэм өссө ачыкылаахпын -чэ оннук балай да сырыттым. Арай ол сылдьан көрдөхпүнэ биир ,,идэлээх,, көрө олорор киһитин кэнниттэн өҥөйө-өҥөйө кими эрэ илиитинэн сапсыйан ыҥырар. Тулабын көрөбүн – аалыҥнас киһи, кими ыҥырара биллибэт. Ачыкылаах буоламмын, көрдөхпүнэ, санаабар миигин ыҥырар курдук, онон өссө төгүл уҥа-хаҥас хайыһан баран бэйэбин ыйан көрдөрдүм, киһим кэҕис гынан сөбүлэстэ. Чугаһаатым, бааһынай курдук көрүҥнээх эдэрчи дьахтар утары кэлэн икки санныбыттан кууһа тардан ылан баран, сибигинэйэрдии былаастаан ,,Я тебя ждала,, - диэбитигэр соһуйан,  хараҕым биирдэ сырдыы түстэ, эмискэ уотунан оҕустарбыт курдук чэбдигирэ  түстүм, ыарыым сонтон букатыннаахтык  көтөн хаалла, дьэ ,,уһугуннум,,!  ,,Бу барыта бүттэҕинэ миигин хайаатар да кэтэһэн, көрсөн баран бараар,, -  диэтэ, онон мин туох эрэ дьиктигэ кыттыһаары гыммыппыттан кынаттанан, бастакы этээскэ сүүрүүнэн түстүм. ,,Арчы,, үлэһиттэригэр хоско киирэн  ,,ити кимий, миигин инньэ диэтэ диэммин ыйыталастым,,. Тыый, ити Кэтириис дии, ким хас көссүүлээҕэр тиийэ киһини курдаттыы көрөн билэр күүстээх көрбүөччүлэртэн биирдэстэрэ, кини эппит буоллаҕына – хайаатар да көрсөн баран бараар диэтилэр. Дьэ уонна аатырбыт Кэтириис тугу миэхэ этээри гыммытын бары да ээр-сэмээр кэтэстибит, сотору-сотору хайа ыҥырда дуо диэн буолла.  Түүн 12–ни ааһыар дылы кэтэстим, дьүөгэм да дьиэтигэр бараары ыксаата. Онон көстөр соҕус сиргэ туран - күүттүм. Сотору буолаат, Кэтирииһим ыраахтан илиитинэн сапсыйан ыҥырда уонна чугаһаабыппар кууһан ылан баран ,,дьэ көрүстүбүт,, - диэн истиҥ баҕайытык үөрдэ-көттө. Бэркиһээн, саҥата суох мичээрдиибин эрэ. Онтон киһим ,,Эн өссө бэҕэһээ кэлиэхтээх этиҥ, тоҕо хойутаатыҥдиэн соһутта,,,онтон бэҕэһээ... дьүөгэм эмискэ ыҥыран, ол иһин хойутаабыппын утары кэпсээтим. Киһим ,,мин эйигин эрэ көрсөөрүбүн манна кэлбитим. Эн өссө бэҕэһээ кэлиэхтээх этиҥ. ,,Киртийии,, бөҕөтүн киртийдим, бэҕэһээни-бүгүнү быһа ,,быт-былахы,, дьон бөҕө кэлэн барда. Ол быыһыгар эн киирэн кэллиҥ, сып-сырдык, ап-аһаҕас. Ону билэҕин дуо – диэн баран эмиэ көрсүбүт уөрүүтүттэн санныбыттан тардан ылла. Мин биир кэм соһуйаммын, туох да диэн эппиэттиэхпин билбэккэ, мичээрдиибин эрэ:

-          Бу сааскыттан быһа эйигин кытта көрсүһүннэрэ сатаатылар. Дьэ көрүстүбүт дии. Өбүгэлэргэр удаҕан баара дуо?

-          Эбэм кыра сырыттахпына тугу эрэ кэпсиир этэ да, улаханнык аахайбакка хаалбыппын.

-          Түүлгэр дьахтар саҥарар дуо?

-          Аһа, саҥарааччы.

-          Олох былыргылыы саҥарар дии..

-          Мин итинник саҥарбаппын, чахчы былыргылыы..

-          Эппитэ туолар?

-          Аһа, туолар – мин ,,ити тоҕо миэхэ саҥарарый,, - диэн испэр таайыллыбатах таайбараҥ оҥосто сылдьыбыппын дьэ биирдэ этиттэрэммин чахчы да улаханнык соһуйдум.

-          Оттон ити кини сылдьар дии. Миэхэ ыам ыйыттан быһа кэлэн эйигин кытта көрсүһүннэрээри көрдөһөр, ону мин бүтэһик кэлиитигэр бэйэм эрэ билэр бэчээппин киниэхэ туруорбутум, онтукатын илдьэ бу эйигин батыһыннаран аҕалла дии. Бу аттыгар турар. Кып-кырасыабаай!!! – дии-дии санным үрдүнэн кими эрэ дьиҥнээхтии көрөр, сөҕөр-махтайар.

-          Онтон мин көрүөхпүн сөп дуо, кинини - диэн ыйыттым.

-          Көрбөтөҕүҥ ордук. Көрөҕүн дуо - ол умайар чүмэчилэри, бэҕэһээ көбүс-көнө этилэр, бүгүн биир кэм дьиримнээн олороллор. Бүгүн – айыылар түспүт түүннэрэ (тохсунньу 18-тан 19 түүҥҥэ үктэммит күн этэ).Эйигин өбүгэлэрин талбыттар. Нууччалыы эттэххэ - миссия выпала. Ону эйиэхэ тириэрдиэхтээхпин. Бу сайын улуу тунах тутуохтааххын. Улуу тунах туттаххына – арыллыаҕын – диэтэ.

-          Мин сахалыы үгэстэн ыраах киһибин ээ. Ол аата хайыыбын, ыһыах ыһабын дуо? Туохха арыллабын?

-          Мин эйигин ыһыах ыс диэбэтим. Бэйэлэрэ салайыахтара, көрдөрүөхтэрэ, онон улуу тунах тутуоххар дылы дьаарыстан, сааһылан... Бу мин телефонум нүөмэрэ, боростуой да киһи, президиэн да буоллун – кимиэхэ да биэримэ. Наада буоллаҕына – көрсүөхпүт.

Дьэ, ити кэмтэн ыла оруобуна биир сыл ааста. Ити былырыын этэ. Ат сыла миэхэ элбэх ситиһиини аҕалла: саха сирин ойууннарыгар аналлаах киинэм түмүктэнэн, күн сирин көрдө, өбүгэлэрим дойдуларыгар Иенграҕа баран сирдэрин-дойдуларын аһаттым, көрдүм, сүгүрүйдүм, дьиэ туһунан санаабакка да сырыттахпына - сылым бүтэһик ыйыгар саҥа эбии дьиэни бэлэхтээн түмүктээтэ.Онтон саамай дьиктитэ диэн, түүлбэр били ,,саҥам,,  ,,Кыталыктыаар!,, диэн үөгүлээн,көтөн иһэр кыталыктары үстэ  көрөн дьиҥнээхтии көрбүт курдук дьоллоннум. Санаабар, олох илэ көрбүт курдукпун.Бу кылбаҥнаһан олох үрдүбүнэн көтөн ааспыттарыан!!! Ким эмэ оннук көрбүтэ дуо? Мин биир эриэккэс түүллэртэн биирдэстэрэ дии саныыбын. Өссө да элбэх дьикти түгэн баар этэ да –наһаа уһатаары гынным. Кэнники. Оттон Кэтириистиин күһүн көрсүбүтүм. Аныгыс нэдиэлэҕэ эйиэхэ тахсаары сылдьабын диэбитэ. Ону мин оччоҕо биллэрии биэрэбин дуо диэн ыйыппыппар киһим соһуйда уонна миэхэ туох да биллэрии наадата суох, эйигин хайдах батыһыннаран аҕалбыттарай да, оннук аҕыс киһини көрсүһүннэриэхтээхтэр. Ону бэрткэ диэн бэйэм билэ сылдьабын, бэйэҥ да  көрүөҕүҥ - диэбитэ.(Ол аата мин мээнэҕэ ыалдьыбатах эбиппин? Онно ыалдьыбатаҕым буоллар Арчыга да дьиҥинэн тиийиэ суохтаах этим).  Кэлэн баран:

-          Хайа, ханна бааргыный, кэлэн турабын ээ - диэтэ. Мин үлэбэр ыҥырдым, директорым хоһугар киллэрдим (уоппускаҕа сылдьар кэмэ этэ).  Онно киирээт да тарбанан барда уонна манна ким сылдьыбытай – диэн ыйыталаста.

-          Бу директор хоһо, онон манна элбэх киһи сылдьар ээ – диэтим.

-          Суох, бу бэрт соторутааҕыта кэлэн барбыт. Баардаах.

-          Баардаах диэбитигэр дьэ өйдөөтүм:  арба да бэҕэһээ биир эмчит кэлэн үлэһиттэри эмтээн барбыта, оруобуна бу хоско. Олох да умнан кэбиспиппин.

-          Туох баар кирин-хоҕун барытын хаалларан барбыт уонна бэйэтин сатаан ыраастаммат эбит. Маннык ыраах барбата буолуо.

Бу үнүрүүн айыыһыттарыҥ биир эдэр киһини сиэтэн аҕалбыттар, үлэҕэ ыҥырбытын тоҕо сөбүлэспэккэ олороҕун? Ону этээрибин кэллим. Сөбүлэс. Иннигэр атын улуустары, дойдулары көрөбүн.

Киниттэн соһуйарым, бэркиһиирим эмиэ салҕанна. Чахчы үлэҕэ этии киирбитэ да,  букатыннаахтык быһаарынан олорбутум. Салгыы элбэҕи кэпсэттибит. Эдэр диэтэххэ, биир да нууччалыы тылы кыбыппакка, уу сахалыы үөһэттэн кутуллан эрэр курдук саҥарар.  Бу сырыыга бэйэм элбэҕи  ыйыталастым:

-          Эн бу эдэр, биир кэмҥэ да соҕус оскуолаҕа үөрэммиппит буолуо, хантан маннык сахалыы ыраастык саҥараҕын?

-          Аттыбар турааччыларым оннук саҥаран, сипсийэ турдахтарына - мин кэннилэриттэн хатылааччы эрэ буолабын уонна кистэлэҥнээх баҕайытык мүчүк гынар.

Ити кэмҥэ биир билэр дойдубар ууга икки балыксыт былдьанан сүппүттэрин ыйыттым, дьонноро көрдөөн муҥнана сылдьар кэмнэрэ этэ,  ону көстүөхтэрэ суоҕа,(аата ааттаныллыбат)удаҕан толук гынан илдьэ барбытын хайаан төттөрү өҕүйдэҕэй– диэбитэ. Чахчы көстүбэтэхтэрэ. Президент быыбарын дьиҥнээх түмүгун, бырыһыаныгар тиийэ эппитэ, бэйэм да сэрэйэрбин чиҥэтэн биэрбитэ, онон улаханнык соһуйбатаҕым. Бэйэбэр да элбэҕи эппитэ, туолар буолан  – киниттэн соһуйарым, сөҕөрүм билигин да уҕараабат.

Соторутааҕыта ТНТ каналыгар ,,Битва экстрасенсов,, түмүктэннэ. Онно Джулия Ванг диэн көрбүөччү - азербайджан дьахтарыгар атын ,,дух,, киирбитин  кытта –ол омук тылынан кэпсэтэн, барыларын соһуппута. Оттон Кэтирииһи өссө былырыын олунньу ыйга Монголияҕа илдьэ сылдьыбыттарыгар ураһаҕа киирэн Чингиз Хан дууһатын кытта ыраастык монголлуу кэпсэтэн, аттыгар турааччылары барыларын сөхтөрбүтэ кэпсээн буолан тарҕаммыта эбээт. 

Утары олорон кинини сыныйан көрөбүн. Киһи курдук киһи, харахтаах- кулгаахтаах, дьахтар курдук дьахтар, ол гынан баран.... син биир киһи сөҕөр дьикти киһитэ - Кэтириис...