Билиҥҥи кэм духуобунай дьоно

Суббота, 14 Апреля 2012 22:09
Оцените материал
(0 голосов)

Духуобунас диэн, бастатан туран, киһи ис туругун кытта ыкса ситимнээх. Ол биллэн туран билииттэн саҕаланар буолан баран, тас билии (информированность) манна улахан суолтата суох. Киэҥ көҕүстээх, сахалыы толкуйдаах, көмүскэс күөннээх, аһыныгас санаалаах буоларга хайаан да үөрэх билиитэ наадата суох. Бу киһи айылгыта уонна айылҕата. Ол иһин духуобунас бастакы төрүөтэ сиэр-майгы диэтэххэ, улахан сыыһа буолбат.

Билиҥҥи сатаҕай кэмҥэ ис турукка улахан болҕомто ууруллара ирдэнэр. Урукку сахтарга өбүгэлэрбит барахсаттар анаан-минээн ис эйгэлэрин көннөрүнэ сатаабыттара суоҕа. Ол бастатан туран, олох-дьаһах тутулун кытта сибээстээҕэ. Былыргы уонна билиҥҥи киһини олохторун усулуобуйатын тэҥниир хайдах да сатаммат. Оттон билигин ис турукка уонна доруобуйаҕа болҕомто хайаан да уурдахха табыллар буолла эбээт...

___________________________________________________________________

Билигин уруккуттан отой атын кэм кэлэн турар. Дьон үксэ духуобунаһы кэрэхсиир кэмэ кэллэ.

___________________________________________________________________

Бу аҕыйах хонуктааҕыта Сата хайаларыгар олус астына сынньанан кэллибит. Сахаларга араас даҕаны талааннаах дьон элбэҕиттэн киһи астынар. Бииргэ сылдьыбыт дьоммут араас эйгэлэргэ дьиктилэрэ элбэҕэ киһини сөхтөрөр.

Ол гынан баран, Хаҥалас нэһилиэгэр общественнай олох уота-күөһэ отой суоҕун кэриэтэ. Духуобунаска сыһыаннаах дьон бэйэлэрин төрөөбүт-үөскээбит нэһилиэктэрин общественнай олоҕор-дьаһаҕар кытталлара дьиҥэ олус бэрт буолуо этэ. Мин санаабар, духуобунай эйгэлэрин арыйбыт дьон нэһилиэк общественнай олоҕун эмиэ иилиир-саҕалыыр көхтөөх позициялаах буолаллара ирдэнэр кэм кэллэ. Оттон Ньурба куоратыгар олус сэргэх. Дьон өйө-санаата уһуктубута сүрдээх.

Билигин күн уота күүһүрэн киһи хараҥа эмоциялары тулуйара ыараан иһэр. Онно бэйэҕин уонна атыттары эстэр дьон ахсааныгар киллэрбэтиҥ буоллар ордук буолуо этэ. Тоҕо диэтэххэ, саха дьоно инники күөҥҥэ тахсар кэммит, дьэ, кэллэ.

Киһи диэн кистэлэҥ

Киһи диэн букатын биллибэт кистэлэҥ, дьикти буоллаҕа. Айылҕа кистэлэҥнэрин киһи эт өйүнэн хаһан да кыайан барытын толору өйдүө суоҕа. Олоҕуҥ устатын тухары да ыйыталаһан эппиэт ылыаҥ суоҕа. Бу – тас өй кыайбат дьыалата.

Дьиҥинэ, сүдү күүс тылга кистэнэн сылдьар. Тыл күүһүн тутта үөрэнэн дьоҥҥо итэҕэттэххэ ордук тиийимтиэ буолар. Билиҥҥитэ ити тула кэпсэтии элбэх, ол эрээри иччилээх тыллаах-өстөөх киһи аҕыйах. Былыргы өбүгэлэрбит курдук хоһуйар тыллаах, саҥалаах-иҥэлээх аныгы киһи алгыстаах тыла дьон суолун арыйыан, ыйан-кэрдэн биэриэн сөп.

Кырдьык, дьиктитэ баар чараас эйгэ билиитэ үксүгэр кэриэтэ хоһуйуу быһыытынан кэлэр. Мин бэйэм баҕарар баҕам – өбүгэлэрбит курдук хоһуйар буолбут киһи диэн. Ол аата туохха эрэ холоон көрөн, холобура «Хамчаакка хара кииһин харсыһыннара уурбут курдук», эбэтэр, «аҕыстаах атыыр сиэлин арыйа баттаабыт курдук» диэн классическай холобурдары аҕалыахха сөп. Эбэтэр дэриэбинэҕэ биир киһи этэр: «Ок-сиэ мааҕыын, дьэ, кутуйахха түһэн эрэр кыырт курдук матасыыкылыҥ үрдүгэ сохсоллон аҕай олорор этиҥ дии, олох били оҕолор ыытар змейдэрин курдук нэксиэ аайыы көтөн барыах айылааҕыҥ. Ханна хараҕыҥ тэстэринэн хара сарсыарда халлааны хайа тардаат харбыаластыҥ, нокуо?» - диир. Манна этэр киһи туохха эрэ дьүөрэлии, холуу көрөрө мэйии ураты үлэтин толотторор. Оччоҕо бу саҥарар киһи, аныгылыы эттэххэ, хайдах да «плоскай» толкуйга сылдьар кыаҕа суох буолар. Тугу барытын өйдүүр кыаҕа олус кэҥиир.

Билиҥҥи кэм дьон үксэ чараас эйгэҕэ таарыйтаран аһылла сатыыр. Онуоха хайдах аһыллабын диэн толкуй дьаллыга оҥоһуннуҥ да сабыллар аакка бараҕын. Эбэтэр арыый сымнатан эттэххэ, аһылларыҥ бытааран хаалар. Уонна аһыллыбыт киһи бэйэтин таһымын тута сылдьарыгар аттыгар хайаан да бэйэтин биир санаалаахтара баар буолуохтарын наада. Ол киһини бөҕөргөтөр.

___________________________________________________________________

Дьиҥ бэйэҕин дьонтон ыйыталаһан буолбатах, айылҕаҕа элбэхтик сылдьан, бэйэҕин арыйдаххына эрэ астынаҕыҥ. Айылҕа эйиэхэ көрдөрбүт. Ол курдук, киһи бастаан итэҕэйбэт эрдэҕинэ араас бары буолар. Итэҕэтэ сатыыр. Ону киһи соһуйбакка, дьоҥҥо ыһа-тоҕо сылдьыбакка, айылҕа дьиктитин быһыытынан ылыннаҕына эрэ сатанар. Онтон дьоҥҥо кэпсии-кэпсии, ыйыталастахха туох туһата кэлиэй. Кыһыннары-сайыннары соҕотоҕун айылҕаҕа сырыт. Хайдах гынабын диэн аҥардас ыйыттаххына да, тугу барытын ууустугурдан, ыаратан бараҕын. Дьайыы, тугу эрэ оҥоруу (действие) ирдэнэр. Онно бэйэҕэ итэҕэллээх, сүрэхтээх буолуохтааххын.

__________________________________________________________________

Ол эрээри эн тус бэйэҥ билиигин-көрүүгүн, сатабылгын атын киһи ылан туһанара диэн баар буолар. Бэрт сэдэхтик. Ону төннөрөр тус бэйэҕиттэн улахан тутулуктаах, бэйэҕэр эрэлиҥ, ону тэҥэ кими эрэ көмөлөһүннэрэр буоллаххына, ол киһигэр эмиэ итэҕэлиҥ улахан буолуон наада.

Айылҕалаах дьону күлэр охсуулаах буолар. Ордук бэйэлэрин көмүскэммэт дьону. Оннук дьон көмүскэллэрэ улахан буолар.

Билиҥҥи киһи санааҕа (виртуалга) сылдьарын ордорор. Дьиҥнээх (реальнай) олоххо баар буолар ыарахан. Онно олус холку, ыксала суох, түс-бас, лоп-бааччы буолар ирдэнэр, нууччалыы «осознаннай» дииллэр. Холобура, сайыны быһа, үс ый тухары илиинэн оттоотоххо, оннук турукка бэйэҥ да билбэккинэн киирэн хаалаҕын. Билигин ол суох буолла. Ол иһин арааһы токуйдуу сатыыбыт.

Киһи-аймах улахан талыы кэмигэр кэллэ

Билигин сиргэ сүрдээх улахан уларыйыылар буола тураллар. Аны киһи-аймах улахан талыы (выбор) кэмигэр кэллэ. Дьэ, туох да албына-көлдьүнэ суох талыы манна буолар: сырдыгы батыһаҕын дуу, хараҥатын талаҕын дуу... Ол аата билигин күүһүрбүт күнтэн кэлэр эниэргийэни киһи айарга-тутарга туһанара, эбэтэр алдьатыыны-кээһэтиини батыһара. 20-тэн тахса сыллаах үлэ дьиҥ олоххо көстөр кэмэ. Политическай интригалар күүһүрэллэр, хайдыһыылар баар буолуохтарын сөп. Дьэ, онно киирэн биэрэҕин, эбэтэр ис туруккун ыспакка, айылҕаҕа итэҕэлгин сүтэрбэккэ салгыы холкутук олороҕун. Дьэ, манна патриотизм, норуот туһугар ытык иэс өйдөбүллэрэ токурутуллубакка таба өйдөнөллөрө күчүмэҕэйдэри үөскэтэр.

Алдьатыы, киирсии суолун батыһыы олус түргэн эстиигэ тиэрдэр. Сирдээҕи амбицияларга буолбакка, айылҕа сокуоннарыгар булгуччу итэҕэйии уонна ону таба толоруу киһини быыһыыр. Холобура, Аан дойду үрдүнэн кырдьаҕас куттаах, духуобунай сайдыыны батыһар дьон ахсаана 20-ни кыайбат %-ны ылар эбит буолла5ына, бу сыыппара сахаларга 30-35 бырыһыаҥҥа тиийэр. Бу олус улахан көрдөрүү. Ол иһин кэпсэтиини кэҥэтэ, сомоҕолоһо сатыыбыт буоллаҕа.

Киһи ис туруга

Киһи-аймах бары куйаартан көнтөстөнөн сылдьабыт. Аһаҕастыын, сабыылаахтыын син биир бары айылҕа оҕолоро буоллахпыт. Дьиҥнээхтик бэйэтин булуммут киһи кэҥээн, холкутаан, бэйэтигэр эрэлэ улаатан ис туруга бөҕөргөөн иһэр. Оччотугар эрэ киһи айылҕаны кытта ситимэ күүһүрэр. Айылҕаны кытта ситим диэн оттон интуиция буолар.

Ол иһин сахалар киһини ордук ис туругунан сыаналаан эрдэхтэрэ. Төһө да айылҕалаах буолан баран, майгыта мөлтөх дьону норуот ылыммат. Итэҕэлгэ, духуобунаска эмиэ барытын билэр буолан баран, атын дьону ылыммат, атын дьоҥҥо хом санаалаах буолуу тус бэйэ кыаҕар эрэммэтиттэн тахсар.

Саха киһитэ кыаҕын ыларыгар олус уһун бириэмэни ыытар.

Кэлин кэмҥэ санааҕа-толкуйга, толкуйдаан тобулан таһаарарга олус улахан суолта биэрэн кэбистибит. Ол иһин дьайыы (действие) аҕыйыыр.

Аны аныгы эр киһи тыаҕа даҕаны, куоракка даҕаны биир кэм холку, бэйэтигэр эрэллээх туруктаах буолара ирдэнэр. Онно куолу улаханы быһаарбат, тас билии эмиэ бастакы миэстэҕэ турбат. Билии биллэн туран көмө буолар, ол гынан баран быһаарар оруолу син биир ис турук ылар. Ис туругу өйү элбэтэн күүһүрдүбэккин.

Былыргы киһи аһаҕас туруктаах буолан билэр. Ол билии билиҥҥи өй билиититтэн букатын атын. Оттон билиҥҥи киһи сабыллыбыт буолан, атын дьон этэригэр итэҕэйэр.

Ол гынан баран, итэҕэл диэн тыл хас да өйдөбүллээҕин эмиэ умнубатахха сатанар. Дьиҥ итэҕэл диэн эмиэ киһи туруга буолар. Итэҕэйэр турукка сылдьар киһи туохтан да куттаммат. Ол, бастатан туран, бэйэҕэ эрэнэртэн уонна итэҕэйэртэн тахсар. Дьэ, бу уһуга биллибэт уонна аҕыс араас кырыытыттан көрдөххө, тылы араастаан өйдөөтөххө, уларыйа турар кубулҕаттаах философия буолар.

Эниэргийэ диэн тугуй?

Кырдьык, эргэ уонна саҥа эниэргийэ диэн суох. Крайон ол туһунан этиитэ баар, чуолкай өйдүүбүн. Эниэргийэ диэн биир, оннооҕор сырдык уонна хараҥа диэн арахсыбат. Барыта киһи эниэргийэни хайдах туһанарыттан тутулуктаах. Оттон эргэ уонна саҥа эниэргийэлэр диэн быһаччы араараллар.

Саҥа эниэргийэҕэ куттал суох буолуохтаах. Куттанар диэни төрүт билбэт киһи тапталынан салайтарыахтаах. Киһи сиргэ олорорун тухары кинини ханнык эрэ иэйии салайыахтаах. Урукку өттүгэр (билигин да диэххэ сөп) ол куттал этэ. Киһи олоҕор туох эрэ куһаҕан буолбатын туһугар олоро сатыыр: оҕоҥ, чугас дьонуҥ этэҥҥэ сылдьарын туһугар, бэйэҥ олоҕуҥ туһугар араас буолан хаалыа диэн куттал бөҕө. Билигин даҕаны киһи үксэ оннук олорор. Кэбис үлэбэр хойутаары гынным, аны ууратан кэбиһиэхтэрэ диэбит курдук.

Аныгы саҥа көрүүлээх киһи куттаммат, ол оннугар сиэрдээх (осознаннай) буолан, куһаҕаны оҥорбот, тапталынан салайтарар. Ол аата саҥалыы эниэргийэни туһаныы ньымата буолар. Харчым суох буолуо диэн куттаммат, сөбүлүүр дьарыгынан дьарыктанар, онто киниэхэ оруобуна сөп буолар үбүн биэрэр. Арыллан, итэҕэйэн өлүү диэн суоҕун билэр. Өлүү кутталыттан босхолонон, олоҕу букатын атыннык ылынар уонна өссө кэрэхсэбиллээхтик олорор буолар.

Кулан, 

"Кистэлэҥ күүс".

 

Добавить комментарий

Защитный код
Обновить

Aartyk.ru