Улахан киһи

Кырдьык, этэргэ дылы, «тыыннаахтыы» илэ хараҕынан көрөргө, дьулуруйан олус үрдүк уҥуохтаах киһи эбит. Хаамара-сиимэрэ сулбу-халбы, көрөрө-истэрэ өтөрү-батары.

Прохоров 20-ччэ мүнүүтэ былааска кэллэҕинэ, ханнык-туох уларыйыы тахсыахтааҕын сабаҕалаан көрдө. «Уларыйар кэм кэллэ, - диир. – «Дьоппуон дьиктитэ», «ньиэмэс дьиктитэ» диэн баар эбит буоллаҕына, «Арассыыйа дьиктитэ» диэн суох. Ону ситиһэргэ салайар систиэмэни уларытыахха наада. Кыаҕырдахпытына Европаҕа сабыдыаллыыр толору кыахтаахпыт».

Саха киһитин хараҕынан көрдөххө, Михаил Прохоров, чуолаан, Европа дойдуларын сайдыыларын батыһар, ол диэки көрөр өйдөөх-санаалаах эбит. Оттон биир кандидат Владимир Путин, төттөрү, Евразийскай сойуус тэрийэн,  Арассыыйа Азия дойдуларын кытары сыһыанын, сибээһин күүһүрдэр баҕалаах диэн эттэрэллэр.

Прохоров политикаҕа, бизнескэ, уопсастыба олоҕор – күрэстэһии суох диир: «Талыллар дуоһунаска (кыра поселениялар таһымнарыттан саҕалаан, дойду президенигэр тиийэ икки болдьохтон үөһээ талыллыа суохтаахтар.  Дойду үбэ-харчыта, баайа-дуола Москубаҕа мунньулларын утарабын.  Регионнарга 2/3 гыммыт харчылара хаалыахтаах. Билигин барытын туура тутан ылан иһэллэр. Ол иһин губернатордар регионнара сайдарыгар интэриэстэрэ суох. Биир өттүнэн, сайдыы – элбэх үбү ирдиир, иккис өттүнэн, биир эмэ регион атаҕар тураары гынна да, федеральнай хааһынаттан көрүллэр трансферт хааччахтанан барар. Регионнар салайааччылара ол кэриэтин биир нэдиэлэ Кириэмилгэ кэлэн үҥэн-сүктэн, тобуктаан туран «бэлэм» харчыны көрдөөн ылалларын ордороллор». Прохоров Москубаны эрэ сайыннарбакка кытыы сирдэри эмиэ сайыннарыахха диэн этэр. Президеҥҥэ кандидаттар тыллара-өстөрө бары да майгыннаһаллар. Ол эрэннэриилэрин кулун тутар 4 күнүн кэнниттэн ким эмэ толороро дуу, суоҕа дуу...

Киһи тириитин таһынан киирэр тыллар

Халыҥ омук бэрэстэбиитэлэ буолбатах киһиэхэ, Прохоров сорох тыллара тирии таһынан киирдилэр. Холобур, бу иннинээҕи балаҕан ыйыгар кандидат эмиэ суруналыыстары кытары көрсө сылдьыбыта. Онно «Арассыыйаны регионнарга араарбаппын, барытын биир кэлимсэ гынан көрөбүн» диэн национальнай өрөспүүбүлүкэлэри хомоппута. Бу сырыыга «алҕаһын» билиммит эрээри, анны «нуучча сирэ» уонна «нуучча сирэ буолбатах» диэн регионнары араарбыт… Прохоров ийэтинэн эһэтэ – Михаил Григорьевич Кумаритов сэрии иннинэ Дагестаҥҥа доруобуйа харыстабылын наркомунан, Доруобуйа институтугар үлэлээбитэ биллэр. Онон национальнай өрөспүүбүлүкэлэргэ син «сээн» дэтиэх быыбар иннинээҕи программалаах буолуохтааҕа.

Прохоров имиджэ

«Идэтийбит управляющайбын» диэн дьоҥҥо бэйэтин көрдөрөр. Бизнескэ ситиһиитин чуолаан ити хаачыстыбатынан ситиспитин чорботон бэлиэтиир.

2013 сылтан – армия идэтийбит таһымҥа тахсыахтаах диэн этэр. Аныгы Арассыыйа аармыйатын саллааттара «олбуор кырааскалыырынан эрэ дьарыктаналларын» хомуруйда. «Байыаннай сэбилэниибит саамай сыаналаах эрээри, саамай хаалыылаах. Аата эрэ Арассыыйа техниката, иһэ-таһа, прибора чаас-чааһынан омук сиригэр оҥоһуллар, манна таҥыллар эрэ. Ол иһин сыаната ыараан тахсар», - диир.

(Байыаннай техниканы оҥоруу хааһынаҕа охсуулааҕын, «Звезда» телеханаал эмиэ көрдөрөрөн, проблеманы көтөҕөн  турардаах. Холобур, тааҥкабыт сыалы булар, улаатыннаран көрдөрөр өстүөкүлэтиттэн саҕалаан, сибээстэһэр приборыгар тиийэ Англияҕа оҥоһуллар эбит. Биллэн турар, омуктарыҥ аныгы прибору «өстөөхтөрүгэр» атыылаабаттара чахчы, хаһыс эрэ кэнники хаалбыт эргэ прибордарын сыҥалаан эрдэхтэрэ – аапт.).

Омук инвестордарын Арассыыйаҕа киллэрии

Прохоровы бэйэтин, Сахаров, Болотнай болуоссакка тэриллибит «Чиэһинэй быыбары» модьуйар миитиннэри омук дойдулара үбүлүүллэр диэн уорбалааччылар элбэхтэр. Ити сураҕы улаханнык «Путин дьоно» хото тутталлар. Прохоров бэйэтэ итини «мин арҕаа дойдулар бырайыактара буолбатахпын, ийэлээх-аҕам бырайыактарабын» диэн киэр илгэр. Прохоровы дойду экономикатын стратегическай суолталаах салааларыгар омук дойдуларын инвестордарын киллэрэр туһунан этиитин – «Арассыыйа баайын-дуолун ыскайдааһын» курдук сыаналыыр дьон хара баһаам. Ону олигарх «бэйэбитин да киллэрбэппит, омуктары да чугаһаппаппыт, ол түмүгэр сайдыбаппыт, кимиэхэ да биэрбэккэ саба баттаан сытыта сытабыт» диир.

Регионнары тыырыы иккис көрүҥэ

«Нуучча сирэ» уонна «нуучча сирэ буолбатах» диэн регионнары тыыран баран, Прохоров иккис тыырар бириинсибэ – тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанарга «тоҕоостоох» уонна «уустук» сирдэр диэн араарталаабыт.

Уустук айылҕалаах сиргэ сир нолуогун букатын суох оҥоруохха диэн этиилээх. Ону сэргэ, «баайга-дуолга» нолуок саҥа көрүҥүн киллэриэххэ диир: «Аан дойдуга барытыгар маннык нолуок баар, биһиэхэ эмиэ киириэхтээх. Ол гынан баран кыра дохуоттаах гражданнарга охсуулаах буолбатын туһугар сыыйа, сэрэнэн, үөрэтэн-учуоттаан киллэриэххэ».

Саха сиригэр сыһыаннаах ыйытыылар

Саха сириттэн биэс-хас   суруналыыс Дмитрий Прохоровы кытары көрсүһүүгэ кытынна – Елена Тихонова («В Якутии.ру» ИХ), Марина Сантаева («Наше время»), Туйаара Нутчина («Кыым.ру» СА, «Кыым»), Михаил Романов («Якутск вечерний») о.д.а. Саха суруналыыстарыттан икки ыйытыы бэрилиннэ.

Туйаара Нутчина: «Афанасий Максимов ааһыныыта СӨ Үрдүкү суутугар олунньу 14 күнүгэр көрүлүннэ эрээри, бастакы сүһүөх суут бириигэбэрин сорох эрэ чааһа көтүрүлүннэ. Эйиэхэ дьокутаат доҕоро Андрей Хацевич («Ленанефтегаз» ОАО) генеральнай дириэктэрэ Аһаҕас сурук суруйбута. Туппутуҥ, аахпытыҥ дуо? Бу дьыалаҕа эн туох санаалааххын, туох эмэ дьаһал ылыаҥ дуо?»

Михаил Прохоров: «Афанасий Максимовка бэйэтигэр эмиэ эҕэрдэ, үчүгэйдик билэр уонна ытыктыыр киһим. Мин кинини утары холуобунай  дьыала тэриллибитин  - «сонордооһун», «соруйан оҥоруу» курдук сыаналыыбын. Аһаҕас суругу аахпытым, билэбин.Туох буола турарын сыныйан үөрэтэбин.  Ааптары кытары сибээскэ тус бэйэм тахса, кэпсэтэ сылдьыбытым. Кырдьык тахсарыгар көмөлөспүтүм, салгыы көмөлөһөргө бэлэммин».

Марина Сантаева: «Ааспыт көрсүһүүгэ биһиги суруналыыспыт «Саха сирин сайыннарыыга көрүүгүн» ыйыппытыгар  «Арассыыйаны регионнарга араарбаппын» диэн хоруйдаабытыҥ. Биһиги онтон улаханнык өһүргэммиппит. Билигин санааҥ уларыйда дуо, Саха сирин хайдах сайыннарыахха сөбүй дии саныыгын?»

Михаил Прохоров: «Сайдыы суолтан-иистэн, уот баарыттан-суоҕуттан быһаччы тутулуктаах.  Саха сирэ улахан, бөдөҥ субъект. Тимир суол Дьокуускайга диэри кэлиэ, оттон Күчүскэ, Нежданинскайга (Алдаҥҥа көмүс саппаастаах сирдэр) тиийэр кыах билиҥҥитэ суох. Инфраструктура эрэ баар буоллаҕына Саха сирэ сайдар кыахтаах».

(Санатар эбит буоллахха, Михаил Прохоров бас билэр хампаанньата «Полюс» ААО «Алданзолото» ХБХ актыыбын атыыласпыта алта сыл кэриҥэ буолла – аапт.).

Көрсүһүү иккис чааһа – Макаревич, Любимов, Пугачева, Ярмольник

Көрсүһүү иккис чааһыгар Михаил Прохоров итэҕэллээх дьоно – биллиилээх артыыстар, ырыаһыттар, суруналыыстар кытыннылар.

Саамай бастакынан телесуруналыыс, урут улахан аудиторияны мунньубут «Взгляд» программа ыытааччыта, Влад Листьев табаарыһа – Александр Любимов саалаҕа көһүннэ. 90-с сыллардааҕы телебиэрии суруналыыһа улаханнык уларыйбатах, арай кэтирээбит эрэ көрүҥнээх.

Любимов Прохоровка «фон» эрэ буолла, сыанаҕа тахсыбата, тыл эппэтэ.

Кини кэнниттэн балайда тардыллан баран рок-ырыаһыт Андрей Макаревич тииһэ килэйэн мичээрдээн киирдэ. Макаревич Любимовка холоотоххо, быдан саас ылбыт көрүҥнээх, баттаҕа убаабыт, кыырыктыйбыт.

Леонид Ярмольник  телевизорга көстөрүн курдук үүт-үкчү. «Жанрын быһыытынан» (бэйэтэ этэр) көрүдьүөһү, уһуну-киэҥи ыраҥалаабат «пал» гыннаран дьону күллэрэр.

Саалаҕа Алла Пугачева илэ бэйэтинэн киирбитигэр суруналыыстар иирэ сыстылар. Туох баар болҕомто барытыгар примадоннаҕа хатанна. Бэл, Прохоров күнүүлүөн курдук балаһыанньа үөскээтэ. Сибилигин аҕай кини сыҥааҕын анныттан арахсыбакка кэтээн турбут суруналыыстар бары аппарааттарын, диктофоннарын, камераларын Алла Борисовнаҕа хатаатылар. Сыылла, кыбылла сылдьан түһэрии! Прохоров тулаайахсыйан ылла. Көрсүһүүнү иилиир-саҕалыыр дьахтар дьону уоскутан: «Алла Борисовна кэлин тыл этиэҕэ, ыйытыыларгытыгар хоруйдуоҕа», - диир.

Пугачева сонун устан бастакы кэккэҕэ олорунна. Примадонна кылгас малиновай дьүһүннээх киэҥ-куоҥ былааччыйалаах, хара тирии уһун остоох соппуоскалаах. «Тыыннаахтыы» көрөргө олус суона суох эбит. Телевизорга көстөрүнээҕэр быдан намчы.

Саамай кылаабынай итэҕэллээх дьахтар кэлбитин кэннэ, Прохоров аттыгар үс олоппоһу киилэрэн туруордулар. Ярмольник, Макаревич уонна Пугачева тахсан олордулар. Кандидат уһун киһи буолан уһун атахтаах олоппостору бэлэмнээбиттэр дуу, хайдах, эр дьон улахан уустуга суох олоппоско тахсан олордулар, оттон Пугачева кылгас былааччыйалаах киһи толкуйдаан баран олорунна. Тобуктарын көрдөрүмээри саала дьонун көрө-көрө аллараа тардыммыта буолла.

Алла Пугачева уот-харахха чаҕылыннарар сытыы тыллаах.  Эркиҥҥэ турар панелларынан саала иһэ, тыл этээччилэр көстөллөр. Камера кинини тутан ылан телевизорга көрдөрдөҕүнэ тарбахтарын көп бүрүчүөскэтигэр уган эбии көбүтэн биэрэр, «наһаа ынырыкпын!» диэн дьүһүнүн көрө-көрө аргыстарыгар  сибигинэйэр.

Уларыйыы наада

Сыана сулустара Михаил Прохоров «үчүгэй киһитин, дьоҥҥо көмөлөһөрүн, ол гынан баран онтунан өҥ туттумматын» кэпсээтилэр. Олус иһирэхтик кэпсээтилэр. Урна баара эбитэ буоллар сонно тута киһи бүллүтүөн быраҕыах айылаах.  Быһата, артыыстар кинилэргэ сүктэриллибит  сыалы-соругу толордулар.

Ярмольник уутугар-хаарыгар киирэн Путины үөҕэн истэҕинэ, Пугачева тохтотто: «Владимир Владимирович үчүгэй киһи эрээри… (биэс тарбаҕын холбоччу тутан чэчэгэйин кэннигэр «эриннэ») оннук буолан ылар». Быыбар кэнниттэн эмиэ күн-дьыл үүнүө турдаҕа, киһилэрин билигин үнтү үөҕэн баран кэлин тугу гыныахтарай?

Бэйэлэрэ да, «быыбар чиэһинэйдик эрэ ыытылыннын, норуот талбыт президенин ылыныахпыт» дииллэр.

Арассыыйа Москубанан эрэ муҥурдаммат. Кытыы сирдэргэ олорор боростуой норуот «олигарх» диэн тылы «өстөөх» диэн өйдөбүлгэ туттар. «Кинилэр байылыат олохторун» олигархтар «уорбуттарыгар» бүк итэҕэйэр. Ол иһин Прохоров норуокка биллэр-көстөр дьону бэйэтин итэҕэллээх дьоннорунан оҥостубута өйдөнөр. Пугачева курдук норуот тапталлаах ырыаһыта бэйэтинэн Прохоров туһугар этэрэ-тыынара ордук дьоҥҥо тиийиэ турдаҕа. Прохоров аатын-суолун сорох-сорох Сибиир түҥкэтэх дэриэбинэлэрэ истибэтэхтэр да ини.

Прохоров тоҕо сулумаҕый?

Дьэ, элбэх киһини, ордук дьахтар аймаҕы долгутар боппуруос – Прохоров 46 сааһыгар диэри «кырыллаатынан уолунан» сылдьара буолла. Пугачева: «Бастаан дойдутун, дьыссаатын, оскуолатын проблематын быһаардын онтон кэргэннэннин, оҕолоннун, тиэтэтимэҥ… дьиҥинэн, Бастакы Леди мин буолуохтаах этим (диэн баран симиттибиттии хараҕын кырыытынан Прохоровы кылап көрөн ылар, онто кырдьык-хордьук долгуйан тэтэр гынар)… ол гынан баран, мин… кэргэннээхпин», - диир.

***

Сыһыана суох эрээри сыһыаннаах түгэннэр

* Саала иһэ ынырык итии. 700 киһи тыыммыта аанньа буолуо дуо. Ол быыһыгар музыкалара өрүкүнэтэн кэлэн баран тохтуур, онтон бүтэй сөҥ куолас: «Михаил Прохоров – мне нравится!» диир. Арааһа «зомбилаатылар» быһыылаах диэн күлсэбит.

*Прохоров суруналыыстар сураһыыларыгар иккиттэн тахса чаас эппиэттээтэ. Ыйытыы биэрэр былдьаһык, 700 суруналыыс бары тугу эрэ ыйытаары илиитэ күөрэҥнэһэн олорор. Болҕомтону тардаары араас албаһы бары тутуннулар. Ким эрэ иһиирэр, ким эрэ хаһыытыыр, ким эрэ плакат тутар… Бу чааһыгар нуучча суруналыыстара – бары биир дьүһүннээх буолан «сабырыйтардылар» быһыылаах.

Мордва хаһыатын суруналыыһа – эдэр кыыс, национальнай көстүүмнээх сыанаҕа тахсан биир корзина бэрэски аҕалан Прохоровка туттарда. Кини эмиэ олигарх кэргэнэ суоҕун олус иҥэн-тоҥон сураста. Биирэ: «Туох этиилээххин?» - диир. Кыыс хап-сабар «этиитин» микрофон ылбатынан Прохоровка эттэ быһыылаах. Кэлин бу кыыс Прохоров кирилиэһинэн дьулуруйан түһэн истэҕинэ сырсан эрэрэ баара.

*Михаил Прохоровы, омос көрөн сыана быстахха, бэйэтин сыанатын толору билэр, өйдүүр, кытаанах хараахтырдаах, хадаар майгылаах быһыылаах. Ону өйдүөххэ сөп, туох да диэбит иһин мээнэ киһи олигарх буолбат.  Туох да сиирэ-халты хамсаныы суох, барыта чып-чап, чиҥ, публикаҕа онньооһун суох.

Кыым.ру