Соторутаа±ыта Сахабыт сирин дьогдьойор саалыгар Дьокуускай куоракка ыытыллыбыт сµІкэн тэрээґиІІэ – Духуобунас (бигэ айылгылаах, бигэ туруктаах буолуу) тµмсµµтµгэр сылдьан олус долгуйа, аймаґыйа да санаабытым бачча±а диэри ійбµттэн-сµрэхпиттэн ааґа илик.
Долгуйбутум диэн – бар дьонум ытыгылыы санаан, ыІыран таґааран Алгыс Тылбын истэн, аан астарбыккыт буолар.
Ол эрээри биир суолтан аймаґыйа санаатым: бу киэІ далааґыннаах тэрээґин, Ґрдµк Тµмсµµ дьиІ соругун биґиги бµттµµн биирдик ійдіін, ылынныбыт эрэ, суох эрэ... Бу сµргэбитин кітіхпµт сµдµ тэрээґини бэйэтинэн иилээн-са±алан тэрийбит, аман-іґµн дьонун-сэргэтин иннигэр амалыйа эппит биґиги Бэрэсидьиэммит ыра гынар ымыы санаатын, тµмµк ійµн биґиги – мустубут дьон, киэІ Сахам сирин дьоно бµттµµн биирдик ійдіітµбµт, ылынныбыт дуо?
До±отторуом, саас-сааґынан сыымайдаан кірµі±µІ дуу: бу бµгµІІµ олохпут сµнньэ хайа диэки хайыґан эрэрин, бу чымаан тымныылаах Ийэ сирдээх дьон хайдах дьаґанан-кірµнэн салайыннахпытына тор±о кµіх буруобут уґуннук унаарыйыа±ын, кэскилбит кэтириэ±ин?
Јссі алтынньы ыйга Егор Афанасьевич саха талба талааннаахтарын мунньан оло±у анаара олорон, «глобализация» диэн хамсааґын а±ыйах ахсааннаах норуоттар олохторугар туох кутталлаа±ын туґунан киэІник аґыллан кэпсээбитэ. Бу хамсааґын дьалхааныгар бµтµн норуоттар, государстволар олохторо огдолуйан, дьыл±алара дьалкыйан хаалыан сібµн аґа±астык эппитэ.
Дьонум-сэргэм барахсаттар, кистэл буолбатах, бэйэбит да билбэппитинэн биґигиттэн µгµспµт олохпут уруккунан хаалыан ба±арабыт буолбаат? Ыарахан, кырыымчык да со±ус буоллун, ол оннугар барыта бэйэбит киэнэ, ійдінір, дьэІкэ буолла±а, олорон кэлбит олохпут тэтимин уларыппакка салгыы да син олоруох курдук сананабыт да... Ол гынан баран сир µрдµгэр со±ото±ун олох олорор буолбатахпыт эбээт. Атыттар µрµлµйэ-харылыйа µлэлии-хамсыы сырыттахтарына биґиги ойо±оґуттан одуулуу кірін, таалан олорон биэрэммит, айан аартыгын анныгар µтµрµллэн, устунан умуллан хаалаайабыт? Ханныгын даа иґин уґукта биэрэн ойон туран, бэйэ бодобутун киллэрэн, харыбытын ньыппарынан тµсµґэн кірірбµт быдан ордуга буолаарай, до±отторуом?
Биґиги Бэрэсидьиэммит этиилэрин, санаатын ула±атын ардыгар ситэ ійдіібіппµт дуу, эбэтэр ійдіін, ылынан баран хардарарбыт, туран олоххо киллэрэрбит бытаан дуу, то±о эрэ сыар±абыт сыІаа±а хоІнон биэрбэт. Кини этэрин бол±ойон иґиттэххэ, дьиІэр, кістін турар туґалаа±ы кэскиллээн этэр-тыынар эбээт.
Дьон сэргэ айылгыта тупсарыгар, хас биирдии киґи ис кыа±ын уґугуннаран, хамсатан айар-тутар, оло±ун тупсарынар кµµґµн кµіртµµр туґугар µлэлиир бэрт µгµс тэрээґиннэрдээхпит. Атын омуктарга баара биллибэт дьон-сэргэ айылгытын тупсарар, кіті±ір ытык аналлаах Духуобунас Академиялаахпыт, аны бу саІа тэриллибит Уопсастыбаннай балаата баар, µгµс-араас аґымал, харысхал тэрилтэлэрдээхпит. Кырдьык бу тэрилтэлэр адьас муІур уґукка тиийбит дьоІІо кімµскэл, олохторугар бі±і тирэх буолаллар. Ол гынан баран хамнаска эрэ аґынар тэрилтэлэри µрдэ суох µксэтиинэн буолбакка, сµрэхпит сылааґынан кырдьа±астарбытын иэримэ дьиэлэригэр нус-хас олорторбут ама биґиги айыы дьонобут дэнэн ытык ібµгэлэрбит кэриэстэрин толордубут диэхпит суо±а этэ дуо...
Јссі биир тµгэІІэ тохтуом дуу: биґиэхэ олоххо ситиґиилээх буолууга, байарга-тайарга, кыайыгас-хотугас ійгі-санаа±а дьулуур былыргыттан балай да кµµстээх ээ. Ол эрэн биир эмэ ыалыІ байан-тайан, кыа±ыран барда±ына ордук санааґын кµлµк ітті баґыйара баар суол. Маныаха µгэс кэґиллиитэ баар. Биґиги оччоттон бачча±а диэри Байанай бэлэ±ин, Кµіх Боллох о±онньор тугу дук гыммытын – куобах µµрэн, кыттыгас муІхалаан, кыахтаах дьоммутугар ійінін-убанан, хардары-таары ылса-бэрсэ, кірсі-харайса олорбуппут.
Ґгµс сыранан, µлэлээн-хамсаан, µрµлµйэн-харылыйан сэниэтийбит бар дьонум, аны чугас, аймах-билэ дьоІІутун, до±отторгутун ірі тардар туґугар туруулаґыІ дуу. Кинилэр эмиэ кыа±ыран, атахтарыгар бигэтик турдахтарына, бэйэ±ит тирэххит бі±іргµі, кэккэ±ит хаІыа, бары итинник айыы санааланан дьулустаххытына, дьоллоох, баай-талым олохтоох µксµі этэ...
Духуобунас формугар Егор Афанасьевич «хотугу мэнтэлитиэт» туґунан эппитэ. Кырдьык, биґиги норуоппут маннык тыйыс айыл±а±а олорон бэйэ-бэйэбитигэр ійінсµбэппит, хардарыта кіміліґµспэппит буоллар, эстэр-быстар дьыл±аламмыппыт быданнаабыт буолуох этэ. Јбµгэлэрбит барахсаттар амырыын ыарахаттары кыайаннар, ха±ыс харгыстары туорааннар биґиги бµгµн аан дойдуга саамай Уґук хоту сиргэ сатаан олохсуйбут дьиІнээх хотугу норуот быґыытынан биллэбит.
Биґиги Бэрэсидьиэммит бу саба бµрµµкээн иґэр глобализация диэн киґи айма±ы а±ыйах омук оІорон, аІардастыы айбардыыр санаалаах кµµстээх хамсааґын кэмигэр омук, норуот быґыытынан чіл хаалар инниттэн, тірібµт тірµт тылбытын, сиэрбитин-туоммутун, µтµі µгэстэрбитин сµтэриэ суохтаахпыт диэн судургутук этэр. Аан дойду оло±ун хамсааґыныттан туора турбакка, ону тэІэ омук быґыытынан бэйэ бодобутун сµтэрбэккэ, кґи аймах олох акыйааныгар устар аалыгар бииргэ олорсон, устуґан иґиэхтээх буоллахпыт дии. Онуоха биґиги бу аал олох акыйаанын будул±ан буур±аларын уІуордууругар мµлчµ туттан была±айга былдьаммакка, тэІІэ эрдиґэн-куормалаґан иґиэхпит этэ буолла±а дии. Ол инниттэн ону кыайар-сатыыр туґугар ыччаппыт ілµір, эт-сиин іттµнэн, ій-санаа іттµнэн ситэ сайдыылаах, киґилии иитиилээх, сатабыллаах дьо±урдаах буолуохтаах, сир баайын туґаныытын, суол-иис оІоґуутун, дьиэ-уот тутуутун, баайы-дуолу µксэтэр араас албастары дэгиттэр баґылаабыт дьиІнээх µірэх-сайдыы, наука, техника интэллигиэнэ – СаІа Ґйэ СаІа Сахата буолуохтаах. Бэрэсидьиэммит Духуобунас мунньа±ар ити туґунан сµр кінітµк, судургутук, киґиэхэ эрэ тиийэр гына эттэ-тыынна эбээт.
Сахам дьоно барахсаттар, барыгытын бэйэм о±олорум-сиэннэрим, бырааттарым-балыстарым, эдьиийдэрим-убайдарым курдук саныыбын, барыгытын таптыыбын. До±оторуом, муна-тэнэ, суол-иис тобулуна сылдьан, туора дьон угаайытыгар киирэн, кыбыттарыыга ылларан, сµµс да баартыйа±а хайдыґыІ, кімі кірдµµ, сµбэ ыла кэллэххитинэ, кими да туораппаппын, кійгітµппэппин. Барыгытын хайдах эмэ гынан бэттэх а±алар, эйэлэґиннэрэр, биир тылга киллэрэр ба±алаахпын.
Быыбар диэн быыбар, сарсын-ійµµн ааґыа, бииргэ олох олоруохпут, кµіххэ µктэниэхпит, ыґыах ыґыахпыт, тµґµлгэ±э олорон кэскилбитин тµстµіхпµт, биир ыал, биир алаас дьонунуу эйэргэґиэхпит. Аан дойдуну айбардаан олорор улуу-дьаалы нээссийэлэрдээґэр быдан а±ыйах ахсааннаах омукпут, тірµччµлэрбитин ырыттахпытына ханан эмэ эргитэн а±алан бары да±аны уруулуу-аймахтыы курдукпут. Онон-манан олуйан араартаан кµµспµтµн іґµлэ, илбитин эґэ сатыыр эрэттэргэ киирэн биэримиэхпитин наада этэ. Бµтµн Россия µрдукµ салалтата: «Дьэ бу дьалхааннаах міккµірдэргэ, быґаарыылаах быыбардарга дьоно-сэргэтэ киґилэрин тіґі-хачча итэ±эйэллэр-истэллэр эбит?» - диэн тургутар харахтарынан тонолуппакка одуулаан олордохторуна А±а баґылыкпыт «дойдум-норуотум тyґa» - диэн Yc Бэрэсидьиэн санаатын бииргэ тµмэн бар-дьонун иннигэр тахсыбытын сатаан ійдµµбµт-ійµµбµт дуо? Норуоппут, омукпут туhугар алгыстаах былаайахпытын далайан, чуор дµІµрбµтµн тоґуйан биэрэр кыахтаахпыт дуо? Оо, оннук эрэ буолуо±уІ, тµмсµі±уІ, биир буолуо±уІ, кµµhµрµі±µІ, киhибитин, А±а баґылыкпытын тµhэн биэримиэ±иІ!
Наґаа ніІµілэспэккэ, ітірµ-батары саІарсыбакка, µґµ-бадах дэспэккэ бэйэ-бэйэни харыстаан олоруохха. Дьыл±а Хаан ыйаа±ынан, Одун Хаан оІоруутунан биґиэхэ тиксиэн тиксибит а±а баґылыкпыт Егор Афанасьевич Борисов аман іґµн истэн дьоґуннук олохпутун оІостуохха, сомо±олоґуохха.