Бу кинилэр элбэх оҕолоох дьиэ кэргэннэрин иитэн аһатар-сиэтэр уонна таҥыннарар түҥ былыргы өбүгэлэрин саҕаттан күн бүгүнүгэр диэри сүтэрбэккэ-оһорбокко бэйэлэрин кытары илдьэ кэлбит биир сүрүн дьарыктара буолар.
Кинилэр сүүстэрин көлөһүрүн тилэхтэригэр аҕаан бултаабыт балыктарынан бэйэлэрин дьиэ кэргэннэрин хааччыйаллар, онтон ордубутун уу харчыга эргитэр соругунан государственнай уонна коммерческай тэрилтэлэргэ батараллар. Итинник үлэнэн анаан-минээн дьарыктанар биирдиилээн дьоннору сэргэ элбэх үлэһиттээх аҕа ууһун общиналара, бааһынай уонна коллективнай хаһаайыстыбалар эмиэ бааллар. Кинилэр сайынын бэйэлэригэр балыктыыр эбит буоллахтарына, күһүҥҥү уонна кыһыҥҥы балыктарын араас тэрилтэлэргэ туттараллар. Онтон киирбит дуона суох дохуоттарын суотугар, инчэҕэй тирбэҕэ быстыбатынан да буоллар, элбэх иитимньилээх дьиэ кэргэннэрин хааччыйан олороллор.
Онон балыктааһын Уһук Хотугу сир баһыйар үгүс төрүт олохтоохторугар тыыннаах иитиллэн олоруу соҕотох төрүөтүн кэриэтэ буолар. Ол эрээри, хомойуох иһин, манна биир тирээн турар суолталаах кыһалҕа баар. Ити, бастатан туран, бултаммыт балыгы батарыыга сыһыаннаах. «Биһиэхэ, үйэбит-сааспыт тухары күөх далай быйаҥын бултааһынынан утумнаахтык дьарыктаммыт дьоҥҥо, балыктааһын оннук улахан уустуга суох дьыаланан буолар, – диэн кэпсиир Анаабыр улууһун Сааскылаах нэһилиэгин олохтооҕо Уйбаан Хоруохап. – Үчүгэй сэп-сэбиргэл уонна эрэллээх көлө баар буоллаҕына, сатыыр уонна сүрэхтээх-бэлэстээх киһи төһө баҕарар балыгы хоторуон сөп. Ол эрээри, биһиги итини батарарбытыгар улаханнык эрэйдэнэбит. Киин нэһилиэнньэлээх пуунтан хас да көстөөх кый ыраах сытар күөллэргэ уонна үрэхтэргэ бултаммыт туоннанан балыгы тиэйэн аҕалар анал транспорт суох. Чааһынай техникалаах киһини кытары кэпсэттэххинэ, бултаабыт балыгыҥ үс гыммыт биирин киниэхэ биэрэҕин. Ити өссө кыра . Оннооҕор улахан кыөалҕа балыгы батарыы кэмигэр үөскүүр. Араас таһымнаах кооперативтар уонна коммерсаннар биһиги күһүҥҥү уонна кыһыҥҥы кэмҥэ үгүстүк тоҥон-хатан, улаханнык эрэйдэнэн булбут балыкпытын аһара намыһах сыанаҕа туталлар: ортотунан 30-40 солкуобайга. Оттон федеральнай киинтэн балыктааһыҥҥа ананар госудаственнай көмө харчы, ол эбэтэр субсидия сүүһүнэн туонна балыгы бултуур былааннаах бөдөҥ тэрээһиннээх хаһаайыстыбаларга эрэ бэриллэр. Онтон тииһинэр кыһалҕаттан биирдиилээн балыксыттар бородуууксуйабыт сыыһын кинилэргэ холбоон туттарабыт. Дьиҥинэн, итини сокуону кэҥиинэн ааҕаллар. Ол эрээри, балыкка бэриллэр субсидияны ылар, хамнаспытын кыратык да буоллар улаатыннарар туһугар харахпытын быһа симэн туран итинник буруйу оҥорорга күһэллэбит.
Аны туран, хотугу улуустар балыксыттара бултаабыт бородууксуйаларын барытын кэриэтэ Дьокуускайдааҕы балык собуотун олохтоох тэрилтэлэригэр туттараллар. Ол харчыта хас да ый устата кыайан төлөммөт. Ити сүрүн биричиинэтинэн үөһэ турар тэрилтэ балыксыттары кытары сонно тута аахсар үбэ суоҕуттан тахсар. Онон биһиги киниэхэ туттарбыт бородууксуйабыт Өлүөнэнэн Дьокуускайга тиэллэн тиийэн балык собуотугар астанан-үөллэнэн атыыга тахсан харчы киириэр диэри, били харчыны кэтээбит хопто курдук, хамнаспытын хаһан биэрэллэрин кэлтэгэй буолуохпутугар диэри кэтэһэн олоробут. Онтубут сороҕор сыл бүтүүтүгэр биирдэ тиийэн кэлэр. Ол түмүгэр балыктааһыны саҕалыырбытыгар, бэлэмнэнии үлэтэ тардыллан хаалар. Хотугу сиргэ ыарахан сыаналаах уматыгы, балыксыт тэрилин уонна аһы-үөлү харчыта суох кыайан булуммаккын...
Көннөрү балыксыт муҥатыйыыта оруннаах. Өр сыллар усталарыгар «Якутия» ФАПК ААУо иһинэн үлэлээбит Дьокуускайдааҕы балык собуота тоҥорор оборудование туруоруллубут балачча киэҥ иэннээх дьиэни-уоту түүлээһиҥҥэ аҥара элбэх харчыны ороскуоттуур буолан, киниэхэ туттарыллыбыт бородууксуйа иҥин утары төлүүр үбэ суох буолан эрэйдэммитэ ыраатта. Уустук балаһыанньаттан хайдах эмэ гынан тахсар соругунан бааннартан улахан бырыһыаннаах кредити ыларга күһэллэллэр. Ону даҕаны уустук балаһыанньаны ол кыайан туораппат этэ. Онон балыксыттары кытары кинилэр туттарбыт бородууксуйаларын астаан батарыыттан киирбит харчынан төлөһө сатыыра. Ити үрдүнэн кини билигин даҕаны ааспыт сыллааҕы хамнаска иэһин ситэри саппакка олорор.
Кэнники кэмҥэ итинник ууустук балаһыанньаҕа түбэспит тэрилтэ букатын даҕаны моҥкурууттуур турукка киирбитэ. Хамнаска иэһин таһынан үлэлиир оборудование аҥара эргэрбитэ, ону саҥардарга ботуччу үп наадата эбиллибитэ. Ону таһынан соторутааҕыта ити тэрилтэ урукку салайааччылара үлэлэриттэн уурайбыттара, сүрүн менеджменнэр төлөбүрэ суох уоппускаҕа барбыттара балаһыанньаны өссө уустугурдубута. Онон Тыа хаһаайыстыбатын министерствотын иннигэр, этэргэ дылы, эрдиитэ суох тыыга олорон хаалбыт тэрилтэни эстииттэн-быстыыттан өрүһүйэр сорук турбута. Итини хайдах эмэ гынан ситиһэр туһугар балыксыттар государствоҕа туттарбыт бородууксуйаларын сыанатын үрдэтиигэ анаан бэриллэр 70 мөл. солк. кэриҥэ суумалаах субсидия харчытыттан улахан аҥарын, ол эбэтэр 40 мөл. солк. Дьокуускайдааҕы балык собуотун уларытан оҥорорго туһанарга уонна итиччэ суумаҕа балыксыттар туттарар бородууксуйаларын сыанатын кыччатарга этии киирбитэ.
Ол эрээри, дуона суох хамнаһы аахсар уонна онтулара хастыы да ый устата кэмигэр бэриллибэккэ эрэйдэнэр балыксыттар үрдүкү тэрилтэ угаайытыгар киирэн биэрбэтэхтэрэ. Кинилэр балыгы бултааһыҥҥ өйөбүл быһыытынан бэриллэр субсидия харчытын атын сыалга-сорукка туһанары күүскэ утарбыттара уонна хотугу улуустар балыксыттарын түмэр кооперативы тэрийбиттэрэ. Онно күөх далай бородууксуйатын астааһынынан дьарыктанар уонтан тахса тэрилтэ холбоспута. Ити түмүгэр Саха сирин балыксыттарын ортолоругар государствоттан бэриллэр үбү-харчыны тыырсыыга хайдыһыы үөскээбитэ. Ону ааһан бултаабыт бородууксуйаларын Дьокуускайдааҕы балык собуотугар туттарбатах дьоҥҥо субсидия бэриллибэтин туҥунан сурах тарҕаммыта. Онон сорох хаһаайыстыбалар үлэһиттэрэ биир тэҥ усулуобуйаҕа уонна быһыыга-майгыга бултаабыт балыктарын туттарыллар сыанатыгар улахан арыттаһыы тахсар куттала күөдьүйбүтэ.
Государство хааһынатыттан балыктааһыны сайыннарыыга анаан-минээн кэлэр харчыны – субсидияны бэйэ билэринэн дьаһайарга холонуу - балыксыттар олохторун-дьаһахтарын таһымын үрдэтэргэ мөлтөх өттүнэн дьайбыта саарбаҕа суох. Кэнэҥэс кинилэр хайдыбыт харыытаҕа олорон хаалбаттарын, федеральнай бюджеттан бэриллэр харчыны балыксыттар бука барылара эйэ дэмнээхтик тэҥинэн үллэстэллэрин хааччыйар туһугар ити боппуруоһунан СР Правительствотын таһымыгар дьарыктанар тэрилтэлэр салайааччылара хамсатыылаах дьаһалы ылаллара эрэйиллэр.
Петр ТОМСКАЙ.
“Саха сирэ” хаһыат.