“Аартык.ру” Государственность музейын туһунан кэпсэтитиин Егор Спиридонович ШИШИГИН салгыыр: Федот григорьевич Сафронов. Куорат горисполком председа. Черов. ГДИ попечительскэй сэбиэтин председателэ.

-          Урут, биһиэхэ, суруйааччылар, учуонайдар үлэлэрин, туох да научнай истиэпэни көмүскүү сатаабакка, анаан үөрэтэр, көрөн-истэн бэчээккэ бэлэмниир дьоннор бааллара. Холобур, Ойуунускай 7 туомнаах кинигэтэ бэлэмнэнэригэр Георгий Саввич Сыромятников салайааччылаах хамыыһыйа үлэлээбитэ. Ойуунускай суруктара, сорох айымньылара билигин да бэчээккэ тахсыбакка сыталлар. Оннооҕор Дмитрий Кононович Сивцев – Суорун Омоллоон кырдьаҕас архыыба – бэҕэһээҥҥи киһи буоллаҕа - баччаанна диэри музейга туттарылла илик. Мин билэрбинэн, Федот Григорьевич Сафронов эрэ барыан иннинэ архыыбын бэйэтэ дьаһайан, бэрээдэктээн хаалларбыта. Сороҕун төрөөбүт Ньурбатын библиотекатыгар, сороҕун - архыыпка, сороҕун - музейга диэн. Уоннааҕылар суох.

Көхсүбүнэн сэрэйэбин: билигин ити “Хаарбах дьиэ”  диэн программанан туох да элбэх былыргы дьиэ, ампаар бөҕө көтүрүлүннэ. Төһөлөөх элбэх кумааҕы, докумуон, хаартыска бөххө таһаарыллыбыта буолуой?! Бэркэ гыннар, сорохтор оҕолоро көннөрү хоппоҕо дьаарыстаан баран даачаҕа таһаарбыттара буолуо. Ону интэриэһиргиир, тутар, харайар тэрилтэ суох. Кырдьаҕастар, уруккута учуутал дьон эҥин, наар этэр буолаллара – оҕолорум наадыйбаттар, дьиэлэрин аныгы дизайныыллар, ампаардар мэһэйдииллэр – көтүрүллэллэр, онон урукку муспут архыыбым таах быраҕыллар буолла диэн.

Архыыбы, малы-салы музейга туттарыы суоҕун кэриэтэ. Өйдүүр эрэ дьон биэрэллэр. Уордьаннарын туттараллар, быыстапка оҥоттороллор. Холобур, Федот Сафронов, Василий  Алексеев кыыһа, Самсоновтар  оҕолоро, сиэттэрэ быыстапка оҥотторо сылдьыбыттара. Өскөтүн интеллигенсийэ архыыба дөрүн-дөрүн син музейы булар эбит буоллаҕына, производство, тыа хаһаайыстыбатын бэтэрээннэрин архыыба букатын сүттүлэр, быһыыта.

-          Егор Спиридонович, бу билиҥҥи музейдарга турар экспонаттар аны 20-ччэ сылынан быыл буолар кутталлаахтар диэн коллегаларыҥ этэллэр.

-          Оннук. Экспонаттары анаан харайар сир, усулуобуйа баар буолуохтаах. Ол иһин, 8 тыһ. кв миэтэрэ иэннээх, 5 этээстээх хранилище бырайыагын оҥотторо сылдьабыт. Музейбыт попечительскэй сэбиэтин бэрэстээтэлэ Галина Данчикова, Егор Борисов быһаччы сорудаҕынан, үстэ кэлэн көрсөн, көрөн-истэн барбыта. Хранилище тутуллар миэстэтэ биһиэхэ баар курдук.

-          Музей тэлгэһэтэ улахан баҕайы диэн көрөрүм, аччаан хаалбыт курдук эбит. Ити таҥара дьиэтэ, манастыыра...

-          Дьэ, ити кэлин РПЦ-тар Спасскай манастыыр кылаабыыһата музей турар сиригэр баар этэ диэн тэлгэһэбитин былдьаһыах курдук туттуу-хаптыы баар.

-          “Урут”, “этэ”, диэтэххэ, уруттаан урут сахалар сирдэрэ этэ ини. Аҕабыыттарбыт аһаатах аайы улам бордоро киириэх курдук. Куорат киинигэр бэлэм уоттаах-күөстээх, суоллаах-иистээх сири былдьаһар буолуталаан эрэллэр...

-          Иван Данилович Черов Дьокуускайдааҕы горисполком бэрэстээтэлинэн олордоҕуна өссө музей сирин-уотун докумуонунан бигэргэттэрбитим.  Уонна Спасскай манастыыр сирэ музей турбут сиригэр суох этэ. Арай, тэлгэһэбит кэннигэр сэбиэскэй саҕана байыаннай хамыыһыйа дьиэтэ баар этэ (уруккута духовнай консистория турбута). Ону баһаар өттүнэн кутталлаах диэн этэн көһөттөрбүппүт. Ол сири епархияҕа биэрбиттэрэ. Билигин онно манастыыр тутан олороллор. Биһиги территориябытыгар арай сэрии бэтэрээннэрэ гараж тутта сылдьыбыттара. Уонна атын тэрилтэ манна орооспотоҕо.

-          Билиҥҥитэ оччотугар сиргит-уоккут чөл?

-          Чөл. Тимир олбуорунан эргиччи төгүрүтүнэн, син дьиэлээх-уоттаах, күрүөлээх-хаһаалаах ыал курдук сананан олоробут.

-          Ярославскай аатынан кыраайы үөрэтэр музейга, сылга ортотунан, төһө киһи сылдьарый?

-          60 тыһыынча киһи. Үбүлүөйдээх, улахан бэлиэ тэрээһиннээх буоллаҕына 100-тэн тахса тыһыынча ыалдьыттанабыт.

-          Егор Спиридонович, Государственость музейа наада дуо?

-          Үрэллии буолуон иннинэ, биһиги 23 филиаллаах этибит. Онтон Нерюнгри музейа - куорат музейа буолабын диэн туспа барта. Ситинник сыыйа-баайа үрэллэн, билигин филиалларбыт диэн – Намҥа Максим Аммосов аатынан музей, Үөһээ Бүлүүгэ – Исидор Барахов, Тааттаҕа – Былатыан Ойуунускай аатынан уонна Дьокуускайга – Ярославскай аатынан музей, М.Аммосов (Романовка), ДОСААФ музейдара хааллылар.

Дьокуускай куоракка “Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннаһын историятын музейа” тэриллэрэ буоллар диэн мин уруккуттан ымыы гыммыт ырам. Билигин хайдах эрэ улуу дьоммутун үйэтитиигэ улууһунан күрэхтэһии, бэрт былдьаһыы курдук буолан хаалла. Дьиҥинэн, Былатыан Ойуунускай, Максим Аммосов, Исидор Барахав, Степан Васильев, Степан Аржаков, Михаил Мегежекскэй, Александр Попов  - саха уутуйан үөскээбит улуустарыттан тахсыбыт, чулуу өйдөөх-санаалаах дьоммут улууһунан арахсыбакка – бүттүүн сахабыт норуотун туһа диэн үлэлээн-хамсаан, олорон аастахтара. Итини сэргэ кинилэри кытары атын омук дьоно Саха сиригэр саҥа былааһы аҕалыстахтара. Олору эмиэ умнуо суохтаахпыт - Карл Байкалов, Иван Строд, Григорий Петровскай... Биһиги кэнники кэмҥэ наар бэйэбит эрэ “улууспут киһитин” таһаара сатыырбыт тэҥэ, республика атаҕар турарыгар, сайдарыгар күүс-көмө буолбут атын омук дьонун өҥөтүн умнуох курдук буоллубут. Ити төрүкү сыыһа.

Саха өйө-санаата атын таһымҥа тахсан билигин – САХА НОРУОТА диэн өйдөбүлгэ тиийиэхтээх (мэҥэбин, бүлүүбүн, уус алдаммын диэн арахсыбакка). Ол иһин өй-санаа сомоҕолоһуутугар бу Дьокуускайга – саха улуустарыттан барытыттан түмсэн олорор куораппытыгар - Государственность музейа тэрилиннэҕинэ көмөлөһүө дии саныыбын, онно эрэнэбин. Оччотугар Намҥа, Тааттаҕа, Үөһээ Бүлүүгэ (Егор Борисов быһаччы дьаһалынан тэриллибит) Государственность музейдара Дьокуускайга кииннэммит музей филиаллара буолуох этилэр, олор экспонаттарын, атын да музейдар быыстапкаларын  бииргэ түмэн көрдөрөр кыахтаныах этибит. Баҕарбычча ким да улуустары кэрийэр кыаҕа суох. Ол иһин киин куорат – өй-санаа сомоҕолоһуутун киинэ буолуохтаах этэ.  

Итини сэргэ, араас кэмнэргэ үлэлээбит сэбиэскэй-партийнай үлэһиттэр архыыптарын, үлэлэрин эмиэ көрдөрүөххэ наада. Норуоттарын туһугар тугу оҥорбуттарын, тугу туруорсубуттарын ыччакка, дьоҥҥо-сэргэҕэ тиэрдэр, тиийэр гына.

Норуот төһөнөн элбэх чулуу дьоннооох – оччонон харысхаллаах, көмүскэллээх, бөҕө санаалаах. Оттон санаа күүһэ, бөҕөтө диэн – тыыннаах хаалар туһугар мөккүөргэ саамай сүрүн ирдэбил буоллаҕа.

-          Егор Спиридонович, махтал буоллун.

 

***

Туйаара НУТЧИНА,

Aartyk.Ru