Биһиги ортобутугар ураты билиилээх-көрүүлээх, дьикти дьоҕурдаах, дьарыктаах дьон баар буолаллар. Кинилэр киһи көрбөтүн көрөллөр, билбэтин билэллэр, айылҕа кистэлэҥин курдат таайаллар. Көстүбэт, чараас эйгэни кытары ситимнээхтэр, сороҕор киһи дэбигис итэҕэйиэ суоҕун курдук буолар. Ол эрэн, ити барыта сахалар түҥ былыргы итэҕэлбитин кытары сибээстээх.
Былыр да ойууттар, удаҕаттар бааллара. Кинилэри итэҕэйбэт киһи диэн суоҕа. Сэбиэскэй кэмҥэ, күһэйии муҥунан, Таҥараны, ойууттары утаран, итэҕэлбитин сүтэрэ сыстыбыт. Ол да буоллар, кэнники кэмҥэ ураты дьоҕурдаах дьон баар буолан, инникигэ эрэлбит уостубат.
Биир оннук киһинэн Мария Иванованы ааттыахха сөп. Кини сааһынан эдэр, ол гынан баран, букатын оҕо эрдэҕиттэн ураты дьоҕура дьоҥҥо биллэн барбыта. Кини — Саха сиригэр ыытыллыбыт «Битва экстрасенсов» күрэс хас да төгүллээх кыайыылааҕа. “Сырдык күүс” диэн киинэҕэ уһуллубута. Бу киинэҕэ көрбүөччү кыыс хара күүстэри кыайарын, олоҕун үтүөҕэ, сырдыкка салайарын туһунан кэпсэнэр.
Бу нүөмэргэ Мария оҕо сааһа хайдах ааспытын, ураты дьоҕура хайдах арыллыбытын, тус олоҕор хайдах көмөлөһөрүн, эбэтэр мэһэйдиирин туһунан бэйэтэ кэпсиирин таһаарабыт.

«Киһиттэн ураты буолар – соччото суох…»

Мин Үөһээ Бүлүү улууһун Харбалааҕар төрөөбүтүм. Олорбут, улааппыт сирим – Ороһу. Уон биир ыйдаахпыттан эһэлээх эбэбэр иитиллибитим. Ыал улахан оҕотобун. Бииргэ төрөөбүт алтыабыт. Оҕо эрдэхпиттэн көрсүө-сэмэй этим. Бэйэм-бэйэбэр бүгэн сылдьар, чуумпу майгылаах буоламмын, оскуолаҕа оҕолор туораппыттара. Наар хотоҥҥо көмөлөһөн, айылҕаҕа сылдьан улааппытым. Таһырдьаттан киирбэт оҕо этим. Эбэм батыһыннара сылдьан туос хастааччы. Туоһунан иһит тигэрэ, онно миигин эмиэ үөрэппитэ. Ол олорон хас биирдии ойуу суолтатын быһааран кэпсиирэ. Эмтээх оту хомуйан, хатаран дьарыктанара. Күөмэй, сүһүөх, ис ыарыытын балыыһа эмигэр итэҕэйбэккэ, отунан эмтиирэ. Таһынааҕы ыаллара эмиэ кэлэн ылаллара, туһаналлара. Оронун, остуол ыскаатарын анныгар эмтээх оттор тустарынан суруйуулары хаһыаттан кырыйан ылан, уурбут буолара. Ону мин кистээн ылан көрөрүм. Ол сыта билигин да кэлэргэ дылы…
Эбэм ардыгар Ньыыкан ойуун, Бадыл ойуун тустарынан кэпсиирэ. Нэһилиэккэ кэлбит идэлээх дьону дьиэтигэр ыҥыран хоннороро, кэпсэтэрэ, эмтэтэрэ. Ону барытын көрө-истэ сылдьан, иҥэринэн, баҕар, онтон да аһыллыбытым буолуо. Биирдэ курдары көрөр Сардаана диэн кыыс кэлэн хоммута. Киниттэн мин элбэххэ үөрэммитим.
Түөрт саастаахпар кылабыыһаҕа дьон ыһыахтыы сылдьалларын көрбүтүм. Сахалыы таҥастаахтара. Оһуокайдыыр этилэрэ, саҥалара дуорайан олороро.
– Эбээ, онно ыһыах буола турар, барыахха! – диэн хаһыытаабытынан дьиэбэр ойон киирбиппэр, эбэм тоҕо эрэ наһаа кыыһырбыта. Туохтан кыыһырбытын оччолорго өйдөөбөтөҕүм. Ыһыахтыы сылдьар дьону мин илэ көрбүтүм эбээт… Оттон эбэм саба саҥаран кэбиспитэ. Ол кэнниттэн таһынааҕы ыалбыт дьоно өлбүттэр этэ. Эбэм кэлин ону түүйбүтүҥ буолуо диирэ.
Дьиэ иччитин, тарбыйах абааһытын көрөөччүбүн. Биирдэ хотоҥҥо киирбиппэр, туох эрэ дьикти харамай тарбыйах үрдүгэр олороро. Уоттаах харахтарынан миигин көрөөт, сиргэ ыстанан түспүтэ уонна сүтэн хаалбыта. Ол тарбыйах иһэ ыалдьан өлбүтэ. Кэлин оннук абааһыттан биир тарбыйахпын быыһаабытым. Кэскиллээх ынах буолсу диэн билэрим, онон имэрийэн, арчылаан үтүөрдүбүтүм.
Уон саастаахпар халлааҥҥа биллибэт көтөр эттиги (НЛО) көрбүтүм. Халлаан ып-ыраас, былыта суох этэ, күн киирэн эрэрэ. Уһун синньигэс сигара курдук быһыылаах, кыһыл, маҥан, күөх, араас уоттаах улахан хара эттик, эргийэр курдук этэ, мин үрдүбүнэн тура түһэн баран, хайдах эрэ сыҕарыс гынаат, эмискэ сүтэн хаалбыта. Мин соһуйбутум эрэ, куттамматаҕым. Миигин көрөллөр, кэтииллэр дии санаабытым. Ол кэнниттэн наар халлааны манаан тахсар буолбутум. Эбэм биирдэ хотонтон киирэн иһэн эмиэ көрөн киирбитэ. Ый курдук төгүрүк үрдүбүнэн көтөн ааста диэн куттаммыт этэ.
Кыра эрдэхпиттэн түүлбэр дьахтара, эр киһитэ, ханнык омуга биллибэт үс киһи кэлэрэ. Кинилэр миигин үөрэтэр курдук элбэҕи, дьиктини кэпсииллэрэ. Ол кэпсээбиттэрин умнубат этим. Мин өйдүүр тылбынан сахалыы саҥараллара. Бары тылы билэллэр, былыргы тылынан эмиэ саҥараллара. Кэпсээбиттэрин умуннарбаттар, дөрүн-дөрүн санаталлар, уруок курдук. Кинилэртэн билбэтэхпин билэн, олоҕу атыннык көрөр буолан барбытым. Дьон бары оннук көрөллөр, алтыһаллар дии саныырым. Ол эрэн дьоҥҥо эттэхпинэ, тугу да көрбөппүт диэтэхтэринэ, наһаа дьиибэргиирим.
Ол туһунан эһэбин кытта мөккүһэр буоларым. Эһэм хомунньуус бэрдэ, атеист ааттааҕа этэ.
– Анараа дойду диэн суох. Өллөхпүнэ, көннөрү атах эт курдук буолабын. Дууһа, таҥара, абааһы диэн суох, – диирэ. Ону мин, уончалаах эрэ кыыс, түүлбэр тугу билбиппин-истибиппин кэпсиирим, мөккүһэрим. Эһэм барахсан, өлөрүн чугаһыгар:
– Анараа дойдулара диэн баар быһыылаах ээ, тоҕо эрэ былыр өлбүт дьонум түүлбүттэн арахпат, ыҥырар буоллулар, – диэхтээбитэ.
Уон биэс сааспыттан араас абааһылаах, фантастическай кинигэлэри булан ааҕар буолбутум. Эбэм ону сөбүлээбэтэҕэ. Уйулҕаҥ уларыйар кэмигэр араас кутталлааҕы ааҕыма, араас буолуо диирэ. Кырдьык да, наар ону-маны түһээн көрөрүм үксээбитэ. Холобур, ыалым өлөрүн түһээн билбитим. Онтон да атын дьикти түүллэри түһүүрүм. Онон эбэм итинник кинигэлэри ааҕарбын бобон кэбиспитэ. Туох эрэ буруйу оҥорбут киһи курдук, бэ­йэм-бэйэбэр бүгэн хаалбытым. Биир сылы быһа оннук хаатыйаланан, чугас дьоммун кытта аанньа кэпсэппэт да буолбутум. Эбэм мөҕөрө. Сыһыаммыт соччото суох буолбута…
Онтон эбэм баралыыстаан охтубута. Биир сыл үөрэммэтэҕим – эбэбин, дьиэни, хотону көрөн олорбутум. Эбэбин бэйэм эмтии сатаабытым. Ол кэмҥэ сыыһа эмтээтим быһыылаах дии санаабытым. Наһаа элбэх сырам-сылбам бараммыта. Оччолортон эмтээһин миэнэ буолбатах эбит диэн өйдөөбүтүм. Билэр, чугас дьонум куһаҕан буолалларын эмиэ эрдэттэн билэбин. Мин онно хайдах да гынар кыаҕым суох… Дьылҕа диэн баар. Өлөрү кыайбыт суох.

Арыллыы

Оскуоланы бүтэрэр сылбар, арай, түһээтим. Куугунуур курдук улахан тыас иһиллэр. Сүүрэн тахсан көрбүтүм, дүҥүрдээх, бытырыыстаах таҥастаах киһи мастар үрдүлэринэн көтөн иһэр. Тыаһа диэн сүрдээх. Куугунаан олорор. Мин кэннибэр икки кыыс – аанньалларым тураллар диибин.
— Ити Бадыл ойуун, эйигин ыҥырар, – дииллэр.
— Барсабыын! – диэт, дьиэҕэ сүүрэн киирэн, кыһыл кроссовкабын кэтээт, таһырдьа тахсабын… уонна тэҥҥэ көтүһэн арҕаа диэки барса турабын. Көтөр ньымам оҕо сырыттахпына дьикти баҕайы буолааччы, наар эдэр икки кыргыттар кэннибиттэн сылдьан көбүөргэ олордон баран дьиэттэн көтүтэн таһаарааччылар. Билигин мин итинник көппөппүн, тутатына сир шарын көрөн турар буолабын, куйаарга тахсан.
Ити Бадыл ойууннаах түүл кэнниттэн олох ыалдьартан соло булбат буолан хаалбытым. Тыыммын хаайтаран бопторор ыарыы буулаабыта, ону нэһиилэ үтүөрдүбүттэрэ. Биир сайын хаампат буола сылдьыбытым. Дьонум оттуу барбыттарын кэннэ дьыбааҥҥа олордохпуна, сатаан турбат да этим, арай таһырдьа дьахтар саҥата: «Машааа!» — диирин истэ биэрээт, сүүрэн тахсыбыппын бэйэм да өйдөөбөккө хаалбытым. Ол кэмтэн, киһи итэҕэйиэ суоҕун курдук, хаамар буолан хаалбытым. Дьонум сөхпүттэрэ аҕай.
Быарым улаатан эмиэ нукаай буолан биир дьыл сыппыппын өйдүүбүн. Ол сытан түһээн маҕан бытыктаах кырдьаҕас оҕонньору көрөр этим. Кэлэн уоскутара уонна санаабын көтөҕөрө. Кини миэхэ элиэ көтөрү анаабыта. Сайын аайы элиэ буолан бөһүөлэк үрдүнэн көтөр этим. Билигин ол элиэбин дьону көрдүүргэ туттааччыбын.
Улаатан баран, 22 саастаахпар түһээн ойууну көрбүтүм. Кини: “Бу ыты ыл!” — диэбитэ, ол ыт миигин көрдө көрөөт, ырдьыгынаан барбыта. Хара борооску саҕа улахан ыт, түөһүгэр уонна сүүһүгэр күннээх этэ. Ойуун: “Бу ыт эйигин батыстаҕына, эйиэнэ буолуо, суох да суох!” – диэт, күөлэһийэ-үҥкүрүйэ түһээт, сүтэн хаалбыта. Мин куттаммакка, эргиллэн баран аахайбатах киһи курдук инним хоту бара турбутум. Ытым өтөр соҕус кэннибэр ырдьыгынаан баран, эккэлии-эккэлии сырсан кэлбитэ, онтон инним диэки сундулуйа сүүрэ турбута. Бу ытым ыраах айанныыр суолбун арыйарбар көмөлөһөр уонна ырааҕы көрөрбөр, истэрбэр кулгааҕым, хараҕым кэриэтэ буолар.
Арыллыым оннук саҕаламмыта. Түүн ортото ойон туран хоһоон бөҕөтө суруйар этим, ким эрэ этитэрин курдук. Хоһоон бэйэтэ кутуллан киирэрэ.
Оскуолабын бүтэрэн баран, Дьокуускайга ПТУ-га алмааһы кырыылааччы идэтигэр киирбитим да, аҕабын сайыһан, дойдубар барсыһан хаалбытым. Онон биир сыл библиотекаҕа үлэлээбитим. Наар ааҕан тахсарым. Ол эрэн, хайаан да үөрэххэ киириэм диэн сыал туруоруммутум…

Ангелина ВАСИЛЬЕВА.
(Бүтүүтэ тахсыа).
"Саха сирэ" хаһыат - http://sakhasire.ykt.ru/?p=21139