•         Антибиотигынан үлүһүйүү — табахха, арыгыга ылларбыкка тэҥнээх

 

- Төрөппүттэри уонна оҕолору кытары үлэлээбитим син балайда буолла. Миэхэ ыарыһах биитэр туох эрэ улахан оҕустарыыны ылбыт, үөрэҕи кыайан ылыммат оҕолор кэлэллэр. Бэйэм оҕом төрүкү инвалид буолан, операциялаппытым, эмтэппитим үрдүнэн үтүөрбэтэҕэ. Бэйэм эмиэ ыараханнык ыалдьан эрэйдэммит кэмнээхпин. Ол иин улахан санааҕа-онооҕо киирэммин, биллиилээх дьон олохторун үөрэтэн көрбүтүм...  Ол дьонум бары сири кытары ситимнээх, куйаары кытары сибээстээх, уһулуччу ийэлээх буолаллар эбит. Холобура, Чингисхан бэйэтэ эмтээх оту иҥэн-тоҥон үөрэппит киһи. Кини окко анаан күннүк сурунар уонна ыаллыы олорор Кытай отун хомуйан  күүс-уох эбинэр эбит. Онтон сиэттэрэн сэрииһиттэрэ эмиэ наар отунан эмтэнэллэр. Ол эбэтэр киһиэхэ илиинэн хомуллубут бэйэтин дойдутун эрэ ото энергия биэрэр кыахтаах. Онон дойдутун отунан эмтэнэр оҕо гений буолар кэскиллээх.    

     Инньэ гынаммын оҕобун отунан эмтээн үтүөрдүбүтүм. Билигин үчүгэй, атын доруобай оҕолортон туох да итэҕэһэ суох. Кыра эрдэҕиттэн миигин кытары сиэтиһэ сылдьан эмтээх от хомуйсубута,  арыый ураты соҕус иитиилээх. Иитэрбэр сүрүн соругум эйэҕэс  буоларга үөрэтии уонна үчүгэй кинигэни аахтаран олоххо бэлэмнээһин. Ол курдук оҕом бу күһүҥҥэттэн төһө кинигэни аахпытын суоттаан көрбүппүт 252 кинигэ буолбут. Онон оҕом  «Бастыҥ ааҕааччы» аатын ылан быйыл соҕуруу сынньанар путевканан наҕараадаламмыта.

     Уопсайынан, төрөппүттэри уонна оҕолору кытары үлэлээммин маннык түмүккэ кэлбитим. Антибиотигынан эмтэммит оҕо этэ-сиинэ сабыллан, ис кыаҕа буомуран хаалар эбит. Уонна кини куруук  ыалдьа сылдьар буолар. Тоҕо диэтэххэ биир антибиотик киһи этигэр-хааныгар уонунан сыллары быһа сыыс буолан сылдьар. Онон  ыарыһах, үөрэҕи ылыммат, тугу да истибэт буолуу үксэ онтон тахсар эбит. 

     Дьиҥэр оҕо, улахан киһитээҕэр кирэ-хоҕо аҕыйах буолан, наһаа түргэнник үтүөрэр. Ыраастанна да, үтүөрбүтүнэн барар. Дьиктитэ диэн, антибиотик испэтэх, отунан эмтэнэр оҕо ол-бу шоколады, чипсыны сиэбэт, кока-коланы иһиэн баҕарбат буолар.

 

•         Оҕо бэйэмсэх буола улаатара ийэ-аҕа сыһыаныттан уонна иитиллэр-үөрэнэр эйгэтиттэн тутулуктаах

- Төрөппүттэр миэхэ оҕобутун көннөр диэн көрдөһүүлээх кэлэллэр.     Оҕолоро дьиэтигэр тугу да үлэлээбэт, тугу да сатаабат, наар дьонуттан тугу эрэ көрдүүр идэлээх киһи буола улаатан иһэриттэн куттананнар.

      Оттон оҕо майгыта дьиэ кэргэҥҥэ ийэ-аҕа хайдах сыһыаннаахтарыттан тутулуктаах. Онон ыал буолуох иннинэ хайдах олоруохпутуй, оҕобутун хайдах иитиэхпитий диэн үчүгэйдик толкуйдуу түһэр тоҕоостоох. Дьиэ иһигэр сыһыан хайдаҕый да, оҕо майгыта оннук буолар.

     Сорох төрөппүттэр оҕолорун «бастаан бэйэҕин санаа» диэн үөрэтэллэр. Ол түмүгэр оҕо «мин» уонна «миэнэ» эрэ диэн өйдөбүллээх улаатар. Адьас сыыһа. Биһиги оҕону ылар оннугар биэрэргэ үөрэтиэхтээхпит. Ол эбэтэр эйэҕэс буоларга. Оччоҕуна эрэ орто дойду олоҕо тупсар уонна кырдьар сааспытыгар нус-хас олорор кыахтанабыт.

     Аны туран оскуолаҕа иитии хайдаҕый? Мин санаабар, үөрэх өттүгэр оҕоҕо сиэри таһынан үрдүк ирдэбил туруораллар. Ол түмүгэр кыргыттарбыт сүрдээх кытаанах, эр киһилии майгылаах буолаллар. Оттон эр киһилии майгылаах дьахтар карьераҕа охтор, тус олоҕор толору дьоллоох буолбат.

     Бэйэмсэх буолуу биир төрүөтүнэн куһаҕан информация буолар. Ол хантан кэлэрий? Биллэн турар, интернет, телевидение, компьютер нөҥүө. Бу оҕо дууһатын уорар эйгэлэр диэхпин сөп.  Наркотик  курдук албыннаан бэйэтин угаайытыгар киллэрэр. Ол курдук айфоҥҥа, компьютерга эриллибит оҕо, оннуга суох хааллаҕына, өйүгэр оҕустаран, иирэн да хаалар кутталлаах. Ити нөӨүө куһаҕаны көрбүт оҕо үчүгэйи ылынар дьоҕура сабыллан хаалар. Онон хайа да бэйэлээх сайдыылаах омукка өйдөөх дьон оҕолорун бастатан туран ити адьынаттан харыстыыллар. Телевизорынан туһалааҕы эрэ көрдөрөллөр, компьютеры, интернети үөрэххэ эрэ диэн көӨүллүүллэр.  

     Иитиигит түмүгэ 13-14 саастарыгар тахсан кэлиэ. Оҕо 12-гэр диэри аанньал курдук тутта-хапта сылдьар буоллаҕына, бу сааһын ааста да, олох киһи билбэт курдук улаханнык уларыйыан сөп.

     Уопсайынан, бэйэмсэх киһи дьоллоох буолбат диэни өйдүөххэ наада. Киһи бу сиргэ дьоҥҥо туһалаары, кими эрэ дьоллоору, олоҕу сырдатаары олорор буоллаҕа. 

 

Редакцияттан: Отунан эмтэниини үчүгэйдик билэр-көрөр эрэ киһи туһаныахтаах. Хас биирдии киһиэхэ, чуолаан оҕоҕо, туһунан ананар.  Сыыһа хомуллубут, хараллыбыт, оӨоһуллубут от туһалаабакка, ыарыыны баалатан кэбиһиэн сөп. Онон эмтэниэх иннинэ  отоһуттарга сүбэлэтэр ирдэнэр.

  ***