КУЛАН сайыҥҥы санаалара

Понедельник, 08 Июля 2013 09:42
Оцените материал
(1 Голосовать)
Орто-туруу дойдубут олоҕо балысхан сүүрүктээх сүдү өрүс курдук биир кэм устан элэҥнэтэн иһэр. Сай сайыммыт барахсан салаллан, хайыы-үйэҕэ ыһыахтыыр кэмнэр кэлэн элэстэнэн ааһан эрдэхтэрэ. Саха дьоно, сүөһүлээх-астаах өттө окко киирээри оҥостор түбүгэр-садьыгар сырыттаҕа. Күн-дьыл түргэнэ сүрдээх. Бүгүн от ыйын бастакыта. Өҥүрүк куйаастар сатыылыыр күннэрэ.
Сахабыт сиригэр бииртэн биир кэрэхсэбиллээх тэрээһиннэр ыытыллаллар, ыһыахтар ыһыллаллар, күрэхтэһиилэр буолаллар. Олоҥхо конференцията, олоҥхо ыһыаҕа, Туймаада ыһыаҕа, Манчаары оонньуулара...  Ол быыһыгар биир интэриэстээхтэр, биир дойдулаахтар түмсэн ааһаллар.
Ыһыахтарбытыгар сиэргэ-туомҥа болҕомто ууруу улааппыт.
Бу улахан тэрээһиннэргэ  дьону түмэ тутар, болҕомтотун тардар сүрдээх уустук. Быйыл Майаҕа даҕаны, Туймаада ыһыаҕар даҕаны, бэйэм санаабар, Алгыстарга дьон болҕомто уурар дьоһуннаахтык сыһыаннаһар буолбута харахха быраҕыллар, киһини үөрдэр. Ордук Майаҕа, Айыыларга Алгыс уонна ыһыах аһыллыытын культурнай чааһа тус-туспа сирдэргэ утуу-субуу буолбуттара олус бэрт этэ. Киһи өйүн-санаатын аралдьытарга аналлаах культурнай-аралдьытар (развлекательнай) уонна олох оҥкулун оҥорор, инникини түстэһэр духуобунай тэрээһиннэр букатын атын-атын эйгэлээх буолан араарылла тутуллубуттара саамай сөптөөх.
Олоҥхо ыһыаҕын кэмигэр Манчаары төрөөбүт-үөскээбит алааһыгар Арыылаахха Сүр көтөҕүү сиэрин-туомун ыыттыбыт. Кыталык Баһылай тэрээһининэн бу туом ыытыллыбыта уонча сыл буолла. Хаста даҕаны бииргэ көмөлөөн ыыта сылдьыбыппыт. Ол гынан баран быйыл дьэ ордук табылынна. Манчаары алааһыгар буолбута онно улахан суолталанна.
Бу алааска Манчаары төрөөбүт дойдутугар таптала, харса суох тыйыс эр киһи иэйиитэ олохсуйан, иҥэн хаалбыта биллэр. Ол аата эр киһи сатаан иэйэр-куойар буоллаҕына эрэ, кэрэни, нарыны ис иһиттэн ылларан таптыыр кыахтаах буоллаҕына эрэ дьиҥ эр киһилии тыыннаах буолара көстөр. Кырдьыга даҕаны буугунуу, тымта, мырдьыҥныы сылдьар киһи хантан ис кыахтаныай, эр киһилии саҥнаныай?!
Аны туран Алгыс кэмигэр кимтэн да толлор диэни билбэт (оннооҕор Аар Айыылартан) журналистар алгысчыт сирэйигэр камераларын анньа сылдьаллара көрөргө сүөргү этэ. Манна даҕатан эттэххэ, Россия саҥа сокуонунан бу дьон итэҕэл тэрээһинин аанньа ахтыбаттарын сиэринэн, сокуонунан эмиэ дьарыллыахтарын сөп. Билигин сокуон кытары дьон итэҕэлигэр ытыктабыллаахтык сыһыаннаһары эрэйэр. Ону билбэт буоланнар журналистарбыт Ытык Дьуоҕа анньыллыбыт сэргэтин кытта үктэл оҥостон хаартыскаҕа устар үрдэтии оҥосто сылдьаллара эбитэ дуу? 
Туймаада ыһыаҕар бастакы эрээккэ олорор дьон иннигэр атыттар кэлэн бүөлүү туран кэбиспиттэригэр, алгыс устатын-былаһын тухары бу дьону туоратаары кэннигэр көрөөччүлэр үөгүлэһэ олороохтоотулар. Бу эмиэ Алгыс кэмигэр.
Ытыктабыл ыһыллыыта...
Көннөрү айаҥҥа, паромҥа киириигэ анньыһыы-үтүһүү туһунан этэ да барыллыбат. Маны мин бу үтүрүһэр-анньыһар, дьону ытыктаабат дьону сиилээри-хомуруйаары буолбакка, көрбүөччү хараҕынан көрдөххө хайдах буолар эбитий диэн сэһэргии түһээри суруйабын.
Майа ыһыаҕар бараары паромҥа кыайан киирбэккэ балай эмэ өр турдубут. Ол кэмҥэ харса суох уолаттар ойутан кэлэн быһа киирэллэр. Биһиги көрөн турдахпытына, дьон саҥарар саҥата кинилэр массыыналарыгар тиийэн хап-хара кыыллар курдук хатана түһэллэр. Ол аайы уолаттар сирэйдэрэ-харахтара өссө турар, харса суох хараҥа күүстэрэ уһуктар. Урут маны билбэт эрдэхпинэ бэйэм эмиэ кинилэр курдук анньыһар-үтүһэр этим. Били этэргэ дылы ат сүүрдэҕинэ ыт хаалбат. Мин даҕаны тоҕо туран хаалыахтаахпыный диирим.
Онтон кэлин өйдөөн көрбүтүм, харса суохтух, баламаттык туттан дьон хараҕар, тылыгар киирэн биэрдэххэ хараҥа эйгэ (былыргылыы абааһы) арааһын хомуйар эбиккин. Ол кэнниттэн киһи табыллыбат буолар, сороҕор аварияҕа эҥин түбэһиэн да сөп.
Ол иһин маннык түбэлтэлэргэ атын дьону ытыктыыры сүтэрбэккэ, холкугун ыһыктыбакка, куттаммакка дьон тэҥинэн сырыттаххына, айыыһыттарыҥ эйиигин көрөн-истэн тиийиэхтээх кэмҥэр тиийэн, көрүөхтээххин көрөн, хата ыгылыйбат буолан, төрүт сылайар диэни билбэккэ, кири-хоҕу киллэрбэккэ сылдьыаххын сөп эбээт.
Маннык түгэннэргэ анньыһар-үтүһэр дьон харса суох дьон буолбатахтар, куттанар буолан итинник гыналлар. Куттаналлара диэн хаалан хаалыахпыт, тииһиниэхпит суоҕа диэн. Оннук гына сылдьан киирэн биэрэллэр, инникилэригэр охсуу оҥостон кэбиһэллэр.
Бу дойдуга туохтааҕар да күүстээх киһи санаата уонна саҥата.
Ону билэр-көрөр буолан өркөн өйдөөх өбүгэбитигэр “Аньыы” диэн өйдөбүл баара. Бу бастатан туран Таҥара буруйдуууруттан куттанан буолбатах, бэйэни харыстанан этиллэр тыл буолара. “Кэбис, аньыы, итинник гыныма, дьоҥҥо, тылга-өскө киирэн биэримэ”,- диэн этиллэрэ.
Айылҕа тутулун билэр буолан бэйэни, ыччаты  харыстаан тосту-туора быһыыланартан туттуналлара. ‎ Урут даҕаны оруо-маһы ортотунан тыллаах-өстөөх, быһыылаах-майгылаах дьон баар буолаллара. Ол дьон бэйэлэрэ, кэлин ыччаттара эрэйи көрөллөрө.
Аны тылга-өскө киирэн хаалыахпыт, аны сыыһа-халты туттуохпут диэн куттанан, дьон хараҥатыйан хаалыыта эмиэ баар буолар. Туохтан барытыттан сэттээх буолуо диэн куттана сылдьар, барыны бары аньыыргыыр дьон былыр да быйыл бааллар. Ол эмиэ аһары барыы. Өскөтүн эн кими да кытта бэрт былдьаспакка, дьоҥҥо үтүөнү баҕаран сылдьар буоллаххына куттаммакка, үөрэ-көтө сылдьарыҥ тоҕо сатамматый?!
Туораттан туспа илдьит...
Дьон чараас эйгэни билбэтин туһанан, дьону куттаан, мин эрэ ону билэбин диир айылҕалаах аатырар дьон, дьоҥҥо туһалыахтарын оннугар кутталы үөскэтэллэрэ эмиэ баар суол. Биир билэр киһим: “Тугу эрэ сыыһа туттубуккун, сүөһү өлөрөн көрдөһөн-ааттаһан толук биэрбэтэххинэ оҕустарыаххын сөп!” - диэн кистэнэ сылдьар “ойуунтан” илдьит тиэрдибиттээх.  Онуоха мин толкуйданан көрдүм, бээрэ мээнэҕэ туох да буолбат, бу дьон тоҕо миэхэ маннык этэллэр диэн.
Оргууй аҕай олорон эрэн тугу сыыһа гыннахпыный диэн айыыһыттарбыттан ыйыттым. Арай харда суох. Толкуйдаан көрдөхпүнэ туохха да киирэн биэрбэтэххэ дылыбын, дьоҥҥо дьиҥ үтүөнү баҕарартан атын туох да кэтэх санаа суохха дылы. Бэйэбэр эрэнним, тургутуу буоларын биллим. Ол кэннэ айыыһыттарым саҥатын дьэ иһиттим, бэйэҕэр, айылҕаҕар төһө эрэллээххин биллибит диэтилэр. Оттон сорох дьону ону сыыспыккын, маны оҥорботоххун диэн харчы үктэтэн ылаллара баар аҕай суол.
Сайаҕас санаалар...
Саха дьоно сүүс араас өйдөбүлү өрө тутан, олоҕу араас өттүттэн эргитэ көрөн, бэйэ- бэйэни толорсон, ситэрсэн биэрэн, бэрт былдьаһары билбэккэ, бэйэ өйүн, кыаҕын киһиргэс оҥостубакка олох устун баран истэрбит ханнык. Барытын айылҕа биэрдэҕэ, уонна оттон хаһан эрэ кэмэ кэллэҕинэ онтун төттөрү ылыа турдаҕа. Бука бары бу сиргэ сылдьар ыалдьыт, хонор хоноһо буоллахпыт.
Билигин хас биирдии киһи бэйэтин харыстанар буоллаҕына эрэ олоҕу умсулҕаннаахтык, астына олорор кэмэ кэлэн турар. Эти-сиини көрүнэн, бэйэни харыстанан, мөҕүттэ, ытыы-соҥуу сылдьыбакка, буруйу атын дьоҥҥо көһөрбөккө, куттаммакка олордоххо эрэ табыллар буолла. Ол аата билигин сырдык эйгэ кыайар кэмэ кэллэ. Бэйэҕитин харыстааҥ!
 
 Кулан,
"КИСТЭЛЭҤ КҮҮС" сурунаал

Комментарии 

#1
мааппа 18.07.2013 12:37
ыьыахха алгыс бе5е этиллэр, саха сиэрин-туомун туьунан улэ, кэпсэтии бе5е буолабыт, ейдее5умсуйуу бе5е тахсар. Ол гынан баран ити хатын чэчирирн алдьатан тутталаарын ким да кербет дуу, экологтар да айдаарбаттар, саха культуратын пропагандааччыл ар саналара иьиллибэт. Ити туох дии саныыргыт буолла?

Добавить комментарий

Защитный код
Обновить

Aartyk.ru