Ааспыт олохпут хаалларбыт көлүөнэтэ итэҕэлин быһыытынан советскэй киһи коммунизм идеалларын иһин уонна ону олоххо киллэриигэ толору бэриниилээх буолуохтааҕа ирдэнэрэ. Ону син олоххо киллэриитин кыайбыт курдук буолбуппут этэ. Ону баран дойду тосту хаттаан капитализм суолугар төннүүтүгэр киирэн хааламмыт уһун үйэлэр тухары дьон итэҕэлин сатаан тэрийэр уонна кэмигэр государственнай политика таһынан буолара билиниллэр итэҕэллэрбитигэр төнүннүбүт. Олор истэригэр нуучча государствотын итэҕэлэ - Провославияҕа.

        Манна государство таһымынан үлэлиир тэрилтэлэр билигин итэҕэл эбэтэр идея суох кэмигэр, хайдах эрэ гынан дьону түмэргэ тиийэллэр. Эбэтэр норуоту салайарга быыбардар системалара киирэн былаас сүрүн быыбардыыр дьонун бэйэтин диэки тардарыгар улахан күүс буолар. Дьэ ону туһанан итэҕэл дьонноро политиктары кытта оонньоһуулара бара турар. Бэл итэҕэл суох диэн үөрэппит, коммунистическай идеалга үөрэппит уонна ону олоххо киллэриигэ үлэлэспит тута сылдьар дьоммут таҥараҕа тиксэллэр. Манна тоһоҕолоон бэлиэтиэҕи баҕарыллар, ити идеалы ис дууһаларынан ылыммыт боростуой дьоннор оҕустарыылара үгүс.

        Манан тугу этээри гынаҕыный диэтэххэ хас биирдии омук кыратыттан улаханыгар тиийэ туох эрэ хааччахтыыр, киһи быһыытын сүтэрбэтигэр бэйэтин күннээҕи олоҕун дьаһаныытыгар ылыллыбыт быраабылалаах. Ол быраабылата итэҕэл быһыытынаан билиниллэр. Дьэ ону тупсаран онно үлэлиир дьоннор бэйэлэрин туһаларыгар куомуннаһан араас ньыманан күүһүрдэн үлэлэрин-хамнастарын тэринэллэр.

        Дьэ бу түбэлтэҕэ Россия бэйэтин идеалын – коммунистическай идеяны сүтэрбит кэмигэр биллэн турар бэйэтин сүрүн итэҕэлин тилиннэрэргэ тиийбитэ. Ол олус сөптөөх, кылгас кэмҥэ туттууга дьаһал буолар.

        Ол гынан баран, улахан государствоҕа итэҕэл быһыытынаан биир итэҕэли туттуу улахан кутталлааҕын улахан государстволар үчүгэйдик билэллэр.

Ол иһин, холобура, Кытай республикатыгар олус элбэх норуоттар олороллорунан биир улахан таҥара курдук үөрэхтэрэ социализмы тутуу уонна кини идеаллара буолаллар. Дьиҥэр Кытай иһигэр араас религиялар бааллар даҕаны, кинилэр государство структуратыгар, ис туругар орооһоору гыннылар даҕаны кытаанахтык дьарыллаллар.        Бастаан утаа эмиэ Кытай партийнай салалтата биһиги партиябыт курдук производстваны быһаччы салайыыга кыттар эбит буоллахтарына, билигин политикатын эрэ оҥорууга киирэ сатыыллар.

Америкаҕа, арыыйда эдэр государствоҕа, таҥара үөрэҕин тиэрдии боппуруостара олох турбатын тэҥэ. Кинилэргэ американец диэн уопсай өйдөбүл баар. Оттон итэҕэллэрин туһунан тугу да улаҕаны булан аахпаппын. Оттон государство политикатыгар икки сүрүн партияҕа арахсан баран, ким кыайбыт салайар гына дьаһанан олороллор.

 

Дьэ итилэри этэн туран, тоҕо Саха итэҕэлин туһунан суруйан санаабын үллэстэргэ былааннанныҥ диэтэххэ, бу кыбытык кэмҥэ биһиги курдук аҕыйах ахсааннаах дьоҥҥо ити араас үөрэхтэргэ киирэн суураллан хаалыахпытын сөбүн өйдөөн санаабын үллэстэбин.

Биһиги улуу нуучча норуотун хонноҕун анныгар сылдьан, түөрт сүүсчэкэ сылларга кини модун күүстээх государствотын көмөтүнэн тыыннаах кэлбиппитин хаһан да умнуо суохтаахпыт.

Үөһэ этэн ааспытым курдук ити кэмҥэ Америка государствота үөскээн Аан дойдуну баһылаата, кини эрэ баарын курдук дьаһанар. Олох сайдыыта балысхан, ол кэмҥэ Уралтан бэтэрээ өттүгэр оччотооҕу кэмҥэ Сибиир киэҥ эйгэтигэр олорбут норуоттар сүттүлэр.

Биһиги сахалар £ктөөп былааһын иннинэ ити этиллэр кэмнэргэ тыыннаах хаалыыбыт, оччотооҕу ыраахтааҕы былааһын политическай тутулун идеэтин тутан олорбут Провославнай итэҕэлин ылынан тас атрибуттарын барытын тутуһан тыыннаах хааллахпыт буолуо диэн сэрэйиллэр эрэ.

Ол да буоллар, улуу Россия ыраахтааҕылара биһиги дьиҥ итэҕэлбитин киллэрэр дьоннорбутун ойууттарбытын уонна удаҕаттарбытын норуот эмчиттэрин быһыытынаан билинэн тыыннаах хаалларбыта. Ол дьоммут дьиҥэр итэҕэл үөрэҕин киллэрэллэр этэ, ону билбэт буолуохтара дуо оччотооҕу үөрэхтээхтэрэ уонна былаас үлэһиттэрэ.

Ол үрдүнэн сахаларга итини көҥүллээбиттэр, ол онно оччотооҕу салайааччылар сөпкө туруорсан итинниги ситистэхтэрэ. Оттон сэбиэскэй былаас бэйэтин итэҕэлин киллэриитигэр ханнык да итэҕэли эрэммэтэҕэ уонна сорох сорохторун имири эспитэ. Ол имири эһиитигэр саха ойууттара, удаҕаннара, отоһуттара түбэспиттэрэ.

 

 

Дьэ ити бэйэлээх баай уоппуппутугар олоҕуран, саҥалыы тэринэн чуолаан Кондаков Владимир Алексеевич баай уопутугар олоҕуран бэйэбит итэҕэлбитин олоххо киллэриигэ ылсар кэм кэллэ дии саныыбын. Итэҕэл үөрэҕин киллэриигэ уонна  туттууга анаан кини суруйбут кинигэлэригэр олоҕуран ханнык баҕарар тэрээһиннэри ыытар кыах баар буолла дии саныыбын.

Бу тэрээһин боппуруоһун быһаарыыга уонна олоххо киллэриигэ төһө да саба быраҕан этии буолуон сөбүн иһин норуот эмчиттэрин улэһиттэрэ буолуохтарын сөбө. Баҕар ойуун уонна удаҕан диэн тыллар күннээҕи туттуллууттан уурайбытынан, атыннык ааттаан туран, норуот туһугар уопсай тылы булан саха эмчиттэрэ үлэлээтэхтэринэ табыллар дии саныыбын.

Кинилэр бу кэмҥэ мустан бэйэлэрэ тэриммэтэхтэринэ, саха итэҕэлин араас араҥалар араас муннуктарынан тэринэн көннөрү биирдиилээн үлэлээһиҥҥэ кубулйуон сөбүн дьон көрө-билэ сылдьар.

Бу эйгэҕэ үлэлиир дьоннор дьиэлэрэ-уоттара ханна да тиийдэххэ биир тас көстүүлээх буолуохтаах. Ханнык баҕарар саха киһитин итэҕэлин дьиэтэ итинтэн үлэтин саҕалыах кэриҥнээх. Манна Сунтаарга «Айыы» дьиэтэ диэн Кондаков В.А. туттарбыт дьиэтэ ылыллыан сөп.

Биллэн турар тэрээһин боппуруостар олоххо түргэн тэтиминэн быһаарыллан иһиэхтээхтэр

 Дьэ манна Улуу киһи Кондаков В.А. үөрэҕин салҕааччылар тохсунньу 10 күнүгэр  2012  сылга Управление министерство юстиции по Республике Саха (Якутия) «Религия Аар-Айыы итэҕэлэ» тэрилтэтин быһыытынаан регистрациятын оҥоттордулар. Бу республикаҕа итэҕэл киириитин бастакы хардыыта буоларын быһыытынаан сыаналаныан наада. Манна саха киһитэ Президент Егор Афанасьевич Борисов оруола олус улахан.

Дьэ маннык түбэлтэни туһанан бары эмчиттэрбит, талааннаах дьоммут мустан, салайар структура тэринэн, норуоттарын туһугар дьон ис туруктарын нөҥүө дьайар дьон быһыытынаан холбоһоллоро төһө да уустугун иһин, уопсай тылы булан, түмсэн атын итэҕэллэр киириилэрин дьоммутун-сэргэбитин быыһыыллара наада. Манна революция иннинээҕи Провославия оруолун умнумуохха наада, хаттаан саҥаны айар наадата суох.

«Религия Аар-Айыы итэҕэлэ» норуот эмчиттэригэр  туох да мэһэйи үөскэппэт, ол оннугар усунуос төлөөн баран, бэйэ боппуруостарын быһаарыыга улахан төһүү күүс буоларын умнуо суохтаахпыт,

Хас нэһилиэк аайытын «Айыы дьиэтэ» тутуллан үлэлиэхтээх, кинилэр үлэлэрин хамнастарын барытын бу тэрилтэ сүрүннүөхтээх. Үгүс боппуруостары общественнай тэрилтэ быһыытынан улахан да, кыра да государственнай тэрилтэ сыһыаннаһыыларыгар үөскүүр мөккүөрдэри быһаарсыыга, онтон да атын боппуруостарга тэрилтэ испольнительнай органа оҥоруохтаах.     

Бу боппуруос биирдиилээн киһи бас билэр боппуруоһа буолбатах. Хас биирдии сахабыт дэнэр киһини таарыйар боппуруос буоларынан олох үчүгэйдик толкуйдаан түргэн тэтиминэн итэҕэли киллэрии тэрилтэтин быһыытынан өйдөөн-төйдөөн ылсар кэм буолла. Манна аҥардас тэрилтэни регистрациалаппыт дьоннор кыһалҕаларын курдук көрбөккө бары түмсэн тэрилтэ суолтатын өйдөөн тэрийдэххэ табыллар.

Бу боппуруоска Республикабыт салалтатын өттүттэн өйөбүл хайаан да наадалаах, ону өйдүүр буоланнар регистрациалаатахтара дии. Билигин ити эйгэнэн дьарыктанар дьонтон, кинилэр төһө түмсүүлээхтэриттэн улахан тутулуктаах буолуоҕа.
***

Василий Степанович Винокуров,