Билигин аан дойдуга нуучча омугу (аах: Россия олохтоохторун - автор) араастаан «сүрэҕэ суох», «сутуругар сокуоннаах», «культурнайа суох» уо.д.а. дьаралыктаан күлүү-элэк гынан интернеккэ суруйан, телевизорга, радиоҕа кэпсээн биэрэллэр. Ол барыта сууһарыылаах идеология биир көрүҥэ. Россия олохтоохторо сайдыылаах омуктартан намыһах «таһымнаахпыт» туһунан,  «нуучча омуга кыра-хара омуктары атаҕастаан-баттаан олорорун туһунан» төһөлөөх өйү-санааны тарҕаппыттарын биэс харчы курдук ылынан ийэ-хара көлөһүммүт тахсыар диэри санаабытын эттибит, ааҕыстыбыт, бэйэ-бэйэбитин сиэһэ сыһан баран өйдөммүппүт - бука бары түүр төрүттээх буолан таҕыстыбыт. Биллэн турар, оннук өй–санаа биһиэхэ букатыннаахтык киирэригэр хас эмэ көлүөнэ өйө-санаата уларыйыан наада. Кылаабынайа ол туһунан Л.Н.Гумилев улуу кинигэлэригэр суруллубута буолар.

***

Түүрдэр атын омуктартан биир саамай уратылара  диэн, хас эмэ тыһыынчанан сыллар тухары сэриини идэ оҥостубут дьон. Түүрдэргэ сыһыаннаах улуу сэрииһиттэр Ат тыла, Содьороҥ Тамерлан, Чыҥыс Хаан, Кутузов, Суворов уо.д.а. олохторун историята ону кэрэһэлиир. Хантан ылан уонна бэҕэһээҥҥи учуонайдар, учууталлар, инженердэр, тутааччылар уо.д.а идэлээх Сэбиэскэй Сойуус олохтоохторо, Аҕа дойду Улуу сэриитэ буоларын кытары байыаннай буола түһүөхтэрэй?! Хаанннарыгар баар идэлэрэ тахсан кэллэҕэ эбээт. Ол да иһин биэс киһиэхэ биир бинтиэпкэлээх да сылдьан, тиистэригэр тиийэ сэбилэммит фашистары утары турууласпыттара- кинилэр өбүгэлэрэ сэрииһиттэрин туоһута.

Биһиги россияннар Америкаттан, Европаттан уонна Илиҥҥи дойдулартан уратыбыт. Атын хааннаах, атын салгыннаах, атын эргиирдээх дьоммут. Илин да,  Арҕаа да дойдуларга киирбэт азиаттарбыт. Манна биири этиэххэ наада. Сэрииһит диэн наар өлөрөр-өһөрөр эрэ диэн буолбатах. Күннээҕи ыарахан, быстарыылаах олоҕу утары туруулаһыы, кыайыы, кыһарҕаны-кырыымчыгы эрэ үрдүнэн олоҕу кытары сөбүлэһэн сир үрдүттэн сүппэккэ олоруу бэйэтэ байыаннай балаһыанньа буолбакка тугуй?!

Соторутааҕыта Россия баайын дуолун иҥэринэн олигарх буолбут Ходорковскай суруналыыстары кытары он-лайн режимҥэ кэпсэтэригэр, Россия Кытайы кытта гааһынан хааччыйыыга дуогабарга илии баттаабытын кириитикэлээтэ уонна  аһаҕастык Американы үтүгүннэхпитинэ «сайдыахтаахпытын» туһунан эттэ. Кытай да,  Дьоппуон да курдук улуу судаарыстыбалар американецтар курдук «улуу арыйыылары» оҥорботохторун ыйда. Ходорковскай төһө да «таҥараттан айдарыылаах оһуобай омук» бэрэстэбиитэлэ буоллар, итинник саҥаран ким туһугар ыалдьара, биһигини ханнык судаарыстыба салайыахтааҕар  санаатын эттэ.  Америка, биһиги Россиябыт судаарыстыбатын «түһэрэр» сыалтан түүр төрдүбүтүн умуннарар үлэни ыыппыта ыраатта. Уонна онно ханнык «таҥараҕа оһуобай ахсааҥҥа сылдьар»  омук сыаннастарын тарҕаппыта быдан үйэ буолла.  

Ханнык сыаннастары тутуһарын хас биирдии киһи бэйэтин быһаарар дьыалата. Ол эрээри,  уопсай омук сайдыытын сыаннастара баар буолуохтаахтар. Тыыннаах хаалар инниттэн, салгыы сүппэт-оспот инниттэн. Сыл ахсын сүүһүнэн омук сир үрдүттэн сүтэр. Биһиги сахалар баччааҥҥа диэри эстибэккэ кэлбиппит биир төрүөтүнэн - аан дойду сайдыытыгар кыттыһан, үөрэҕи-билиини өрө туппуппут буолар. Хас биирдии омук инники суолун ыйдаҥардар бөлүһүөк дьонноох буоллаҕына  эрэ тыыннаах хаалар эбит. Холобур, казахтарга оннук киһинэн Абай Кунанбаев буолар. Кини оччотооҕу түҥкэтэх казах норуотугар «Назиданияларын» ааҕа олорон өссө төгүл улуу убайбыт Өксөкүлээх Өлөксөй баарыгар махтана саныыгын. Икки улуу бөлүһүөктэр өйдөрө-санаалара, омуктарын туһугар ыалдьаллара майгылаһар да буолар эбит! Итини этэн эрдэхтэрэ, улуу дьон чахчы таҥараттан айдарыылаахтар диэн! Аан дойду үөрэҕин эргииригэр киирбэккэ, үөрэҕи билиини батыспакка сир үрдүттэн сүтэн эрэр омуктары киһи аһынар…

Онон, нуучча улуу учуонайа Л.Н.Гумилев төрүттэрбит түүрдэр тустарынан үлэтин өрө тутан уонна саха улуу бөлүһүөгэ А.Е.Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй үөрэҕи, сырдыгы батыһан сайдыахпыт диэн  эппиттэрин курдук, Россия Эбэ Хотун хонноҕор-быттыгар сытан сахалар өссө да сайдыахпыт, кэскилбит иннигэр дии саныыбын.

Бүөтүр АРЫЫЛААХАП,

Дьокуускай к.